Een lijnbaan.

Een lijnbaan is een smalle en uitgestrekte strook grond, vaak enkele honderden meters lang, die traditioneel werd gebruikt voor het vervaardigen van touw. Met de opkomst van mechanisatie is het gebruik van lijnbanen in hun oorspronkelijke vorm verdwenen. Echter, de historische betekenis blijft behouden, aangezien veel voormalige lijnbanen tegenwoordig voortleven als straatnamen.

Tijdens de Engelse aanval op 7 oktober 1799 kozen circa zestig Engelse mariniers de lijnbaan van Sjoerd Jouwerts Stapert als bivak- en verblijfsruimte.

In de nacht van 13 oktober verlieten de Engelsen de Lemmer met zoveel overhaaste spoed dat zij genoodzaakt waren een aantal kanonnen achter te laten. Deze terugtocht ging echter niet gepaard zonder gevallen van diefstal en plundering. Onder de woningen die zo grondig mogelijk leeggehaald en geplunderd werden, bevonden zich die van Van Loenen, Sjoerd Stapert en Tjeerd Halbes. Daarnaast werden ook de Lijnbaan en het pakhuis van Sjoerd Stapert in aanzienlijke mate van hun bezittingen beroofd.

Bewoners o.a: Sietse Rottiné, Fam Hummel, Platte, en Lieuwe de Blaauw. Willem Pippie ?, Wimmer Hoekstra en Frank Frankema, Boukje en Jan de Vries, woonden daar met hun kinderen, One Kaatje en Klaas

Op deze afdruk is Pieter de Wilde, te zien. De foto is genomen vanuit de richting Flevostraat, toen nog het Zwarte Wegje genoemd.

• Vroeger was er een bierbottelarij: Wiep Windt-De Wilde, vertelde in de krant van 6 september 1994, dat niet Koopmans de eigenlijke bierbrouwer was, maar een oudere halfbroer van haar vader "Gerrit de Wilde. Koopmans was zijn compagnon en later werkte Douwe de Vries, de latere petroleumventer bij hun als knecht. De broers Gerlof en Riekelt de Wilde, hielpen wel eens en kregen later ook de kans om het bedrijfje over te nemen, dat durfden ze niet aan, omdat ze hun vaste baan hadden bij de gemeente (naar ik meen de gasfabriek) niet wilden inruilen voor het onzekere bestaan van de zelfstandige ondernemer. De bottelarij was aan het eind van de Lijnbaan, in het pand waar later de waterleiding een werkplaats had".

Op deze afdruk is Pieter de Wilde afgebeeld. De foto is gemaakt vanuit de richting van de Flevostraat, destijds bekend onder de naam Zwarte Wegje.

In het verleden functioneerde er een bierbottelarij, zoals beschreven door Wiep Windt-De Wilde in een krantenartikel van 6 september 1994. Zij gaf aan dat niet Koopmans de oorspronkelijke bierbrouwer was, maar een oudere halfbroer van haar vader, genaamd Gerrit de Wilde. Koopmans trad op als zijn compagnon, terwijl Douwe de Vries, die later bekend werd als petroleumventer, bij hen in dienst was als knecht. De broers Gerlof en Riekelt de Wilde, hielpen wel eens en kregen op een gegeven moment de gelegenheid om het over te nemen. Echter, zij besloten hiervan af te zien, omdat zij hun stabiele dienstverband bij de gemeente – vermoedelijk bij de gasfabriek – prefereerden boven de onzekerheden die gepaard gaan met zelfstandig ondernemerschap. Destijds was de bottelarij gevestigd aan het einde van de Lijnbaan, in het pand dat later dienst deed als werkplaats voor de waterleiding.

• Theo Verhoeff: Voor mij een bekend straatje, links de hervormde kerk dan de gemeentelijke stalling vuilniskarren dan de zijgevel van een drukkerij dan 2 huisjes (sloop) vervolgens het huis van de familie Seinen.
• Deze huisjes stonden in een soort van vierkantje tussen de Lijnbaan en de kerk.

• Annie Devries-schut: Deze huisjes stonden in een soort van vierkantje tussen de Lijnbaan en de kerk.
• André de Lange: In een gedeelte was ook opslag van gedistilleerd water of iets sterker, tussen Lijnbaan en kerk. Dat huis in de verte is de achterkant van iets aan de Nieuwburen denk ik, en volgens mij, als toevoeging had ene Leendert de Groes er later aandelen in of zoiets, misschien eigenaar voordat ze plat gingen. En ook de weesjes wel bekend van de hoek Niewburen Vissersburen . later o.a. Friesland bank

• Auke Coehoorn: Kleinste stukje huis links woonde de fam Scheffer.
• Jannie Gebben:  Mijn Oate Janke Vleeshouwer, woonde in het rechter huis samen met mijn oom Oene Vleeshouwer. Hij werkte bij de houtmolen.
• Froukje Zandstra: Deze huizen stonden tegenover de woningen van Sjoerd van der Veen en Hommenga

René Bergh: De Lijnbaan, achter de Ambachtsschool, hier zit mijn pake, schipper Rein de Jong, van de Jan Nieveen. 

• Elbert L J Bosma: Was dit huis later niet de opslag van aardappelhandel Rippen???
• René Bergh: Elbert L J Bosma, die huizen zijn later gesloopt toen mijn pake er uit was en de aardappelhandel eerder aan de rechterkant als van de Flevostraat af kwam dacht ik het is parkeerplaats geworden waar nu de appie komt te staan
• Diny Duiker: Prachtig hè als je die oude verhalen hoort. Ik weet ook nog dat hij daar een schoenmakers winkeltje had.
• Hyllie Kok-lemstra: Volgens mij ook. Op het andere hoekje woonden toen Honke en Aeltsje met dochter Grytsje (fykeltsje) en een stukje terug aan de andere kant van de Schoolstraat was het winkeltje van Boukefugeltsje
• Johan Eilers: Mijn pake was schoenmaker en woonde rechts van de bewaarschool recht tegenover de groene deur van huidig Skipperland
• Elbert L J Bosma: Johan Eilers, weet nog wel dat hij een loodrechte trap op moest klimmen om op zolder in z'n werkplaats te komen.
• Johan Eilers: Klopt werkplaats was idd boven, vroeger was het winkeltje beneden

De Lijnbaan in het jaar 1930. Het terrein op de voorgrond is in latere jaren ontwikkeld met particuliere woningen.

• Hendrik Visser: Lijnbaan Oene Boonstra heeft hier ook gewoond nu Marten Faber.
• Jikke Danhof: Renze en Sjoerd van der Veen aardappelhandel en neven van mijn vader Bernard van der Veen.

LEMMER Door B. en W. van Lemsterland, het bouwen van een bomvrijen post aan de Lijnbaan voor de luchtbeschermingsdienst te Lemmer.

Hoogste en laagste drie van 14 inschrijvers.
K. Lageweg. Scherpenzeel f 6493
H. G. Hoekstra, St. Nicolaasga -4998
Fa. A. M. Bosma. Lemmer -4767
Fa. gebr. Frankema, Lemmer -4747 gegund

Deze bunker stamt uit de oorlogsjaren en diende destijds als een veilige locatie binnen de metersdikke muren voor het verzamelen en vastleggen van gegevens afkomstig van waarnemingen elders in Lemsterland, uitgevoerd vanuit observatietorens. Deze waarnemingen maakten deel uit van de activiteiten van de burgerluchtbescherming. Na de oorlog heeft de bunker gedurende enige tijd als woning gediend, onder andere voor een persoon genaamd Wietze. Dit vond plaats in een periode waarin de beschikbaarheid van woonruimte zeer beperkt was. Deze bewoners waren afkomstig uit Bantega en zijn later vermoedelijk in de richting van Gaasterland verhuisd. Het konijnenhok dat op de foto zichtbaar is, behoorde eveneens tot deze bewoners. Daarnaast heeft de bunker na de oorlog ook enige tijd gefunctioneerd als opslagplaats.

1949: Van bunker tot poterbewaarplaats.

LEMMER. Een voormalige bunker van de Duitse Weermacht, gelegen aan de rand van de Noordoostpolder nabij Lemmer, is door het Bureau van Landbouwdiensten „De Polder-Pionier” te Lemmer omgebouwd tot een gespecialiseerde opslagplaats voor pootaardappelen. Deze opslagplaats is uitgerust met een geavanceerd ventilatiesysteem en voorzien van speciale TL-buislampen, die strategisch zijn geplaatst om het kiemen van de aardappelen te voorkomen. In samenwerking met dr. W. H. de Jong, secretaris van de Commissie voor Bewaring van Aardappelen te Wageningen, is een automatische tijdklok geïnstalleerd. Deze klok reguleert de verlichting op basis van de temperatuur, wat optimale opslagcondities waarborgt. De in de bunker opgeslagen pootaardappelen zijn specifiek bestemd voor teelt in de Noordoostpolder.

• Theo Verhoeff: Vanuit mijn tijd weet ik nog dat na de oorlog de bunker gebruikt werd als huisvesting voor Poolse mensen, later werd het gebruikt voor de Postduiven vereniging. Ik heb destijds gezien dat van daaruit de Postduiven werden gekorfd voor een wedstrijd. (± 1947)

Volgens diverse bronnen wordt het gebouw op de hoek van Nieuwburen en Lijnbaan, beter bekend als het Koopcentrum, beschouwd als een van de minder esthetisch aantrekkelijke panden van Lemmer. Een foto die is gemaakt tijdens de sloopwerkzaamheden. De voormalige zuivelfabriek en de achtergelegen woning waren op dat moment reeds verwijderd.

Dit is de achterzijde van de bakkerij. Achter de schutting rechtsvoor bevond zich een doorgang, die toegang bood tot de Nieuwburen. Vanaf deze positie kijkt men vanaf de Gedempte Gracht in de richting van de Lijnbaan. De woningen aan het Kerkhof bevonden zich gesitueerd tussen de Lijnbaan en de kerk. Aan de linkerzijde van de bomen zijn de laatste woningen aan het Kerkhof waarneembaar, terwijl men aan de rechterzijde van de boom zicht heeft op de woningen aan de Lijnbaan.

Een afbeelding toont de oude bebouwing gezien vanaf de Nieuwburen. Op deze foto zijn niet zichtbaar: de voormalige boterfabriek en de woning die daarachter stond, gelegen enkele meters achter de rooilijn. Rechts op de voorgrond is het huis te zien van Willem Verbeek. De heer Verbeek was, net als zijn broers, schilder van beroep en tevens verantwoordelijk voor de verzorging van begrafenissen. Zijn echtgenote runde een kleine kruidenierswinkel. Verderop bevonden zich de smederij van de familie Gort, de schoenmakerij van Johannes Eilers, de bewaarschool en het winkeltje van mevrouw Vogeltje, waarvan de achternaam onbekend is. Tussen deze panden waren nog enkele woonhuizen gesitueerd.

Aan de linkerzijde bevonden zich een aantal woningen, waarvan enkele op een later moment als pakhuis werden gebruikt. Daarnaast was op deze locatie distilleerderij De Groene Kan gevestigd, evenals opslagruimtes van gemeentewerken. Het daaropvolgende, hogere pand herbergde de drukkerij van de firma Koopmans & Knol, later bekend als Zuid Friesland en later opererend onder de naam Us Haven.

1946: Kunstsmeedwerk van de firma Gort.

Tijdens de Friese Week in Leeuwarden sprak minister Vos over de perspectieven van industrialisatie in Friesland. Daarbij merkte hij op dat de Friese bevolking over het algemeen een afkeer toont van massaproductie, terwijl zij juist een sterke voorkeur en aanleg heeft voor persoonlijke en ambachtelijke creatie. Deze woorden kwamen bij ons in gedachten tijdens ons bezoek aan de werkplaats van de firma Gort.

De bekendheid van deze werkplaats is nooit actief uitgedragen, en zelfs honderden inwoners van Lemmer zijn er niet van op de hoogte dat in de bescheiden smederij van Jan Gort aan de Lijnbaan iets uitzonderlijks plaatsvindt. Er is nooit reclame voor gemaakt.

Onze aandacht werd voor het eerst op deze naam gevestigd toen wij bij een arts een uitzonderlijk fraaie open haard van ambachtelijk smeedwerk bewonderden. Bij navraag naar de naam van de maker vernamen wij tot onze verrassing dat dit een meesterwerk van de gebroeders Gort bleek te zijn.

Wat men maakt.

We zien een verfijnde zesarmige hanglamp vervaardigd uit hoogwaardig blank ijzer, waarbij elegante bladmotieven op een natuurlijke en doordachte wijze zijn geïntegreerd. De lamp is volledig gereed voor levering.

„Bent u al lange tijd actief in dit vakgebied?" vragen wij de heer Gort Sr. Hierop antwoordt hij: „Nee, dat niet. Het zijn ‘de jongens’" (hiermee doelt hij op zijn drie zonen, die momenteel verantwoordelijk zijn voor de bedrijfsvoering) „die hier enkele jaren geleden mee gestart zijn. De aanvang was zeer bescheiden, aangezien er nauwelijks middelen beschikbaar waren, en in feite blijft dit nog steeds een beperkende factor." „Hoe komt u aan zo'n motief?' Heeft u de tekening aan een modelboek ontleend?" „Neen, de jongens ontwerpen alles zelf."

Zo ook een staande schemerlamp met een gedraaide stander en decoratieve bladrozetten; een rookstandaard waarin een asbak op sierlijke wijze wordt gedragen door een elegant gebogen statief, met een origineel element in de vorm van een slangenkop; evenals wandlampen en leeslampen. Al deze objecten zijn unieke stukken, elk met een eigen, exclusief ontwerp en vervaardigd door middel van ambachtelijk handgesmeed vakmanschap. De onderdelen zijn niet gelast, maar op traditionele wijze gesmeed, wat de algehele esthetiek en kwaliteit van het product aanzienlijk versterkt. De stijl van deze producten sluit volledig aan bij het eerlijke en edele karakter van het gebruikte materiaal: Het blankeijzer.

De Afzet.

„Hoe komt het," stellen wij beleefd de vraag, „dat deze fraaie objecten nooit in een etalage in Lemmer te zien zijn geweest?" Gort glimlacht licht. „Dat zou niet passend zijn voor Lemmer. U kunt deze bewonderen bij Vaartjes in het Nauw te Leeuwarden, evenals in Amsterdam, bij de gerenommeerde zaken van Jaspers aan de Ceintuurbaan en de Leidsestraat."

„Maakt u geen gebruik van reclame?" „Daar zien wij momenteel geen noodzaak toe. Onze afnemers verkopen onze producten sneller dan wij kunnen leveren. Bovendien is het van belang dat wij de lopende opdrachten naar behoren kunnen uitvoeren, zoals smeedwerk voor kerken, bovenlichten, en andere gespecialiseerde projecten. Voor dergelijke opdrachten weten klanten ons in Limburg goed te vinden. Gezien het feit dat ons team momenteel uit slechts drie medewerkers bestaat, is uitbreiding van ons bedrijf onder de huidige omstandigheden nog niet aan de orde. Om deze redenen maken wij geen gebruik van reclame."

Het schone ambacht.

Lemmer heeft in het verleden aanzien verworven door het beroemde Lemster aardewerk, een ambachtelijke industrie die reeds voor de Tweede Wereldoorlog naar Gouda is verplaatst. Er ontstaat echter de indruk dat zich hier een nieuwe vorm van nijverheid ontwikkelt, die ongetwijfeld van grote betekenis zal zijn. In deze context wordt het ambacht verheven boven de grijze eentonigheid en de oppervlakkigheid van de massaproductie, en krijgt het opnieuw de waarde van persoonlijke, smaakvolle en hoogwaardige creaties.

Een Friese bijdrage van bijzondere kwaliteit die zonder twijfel erkenning verdient.

Vooraan het huis van Willem Verbeek. Op de achtergrond het dak van de vroegere zeepziederij met een mozaïek in de pannen.

1896

De de vroegere zeepziederij is hier in het midden goed te zien.