Door: Doorke Rijpkema.

|    1   |    2   |    3   |    4   |

De geschiedenis van de familie Sterk in Lemmer begint met de komst van mijn oudouder Antoon Sterk.

Antoon is geboren in Vreden (Duitsland) op 23 november 1781, als 3e kind uit het huwelijk van Gerardus Starck en Elisabeth Anna Röring. Na Antoon worden uit dit huwelijk nog 4 kinderen geboren, de jongste in maart 1789. Als hij in 1790 zijn beide ouders verliest is Antoon nog maar 8 jaar oud. Elisabeth is overleden op 11 juni 1790, 36 jaar oud, en Gerardus op 9 juli 1790, 46 jaar oud. Het beroep van Gerardus Starck was meester wever.

Er zijn in Vreden geen gegevens over weeskinderen. Wél is duidelijk dat zijn ouders in Vreden familie hadden en wellicht hebben die de kinderen in hun gezin(nen) opgenomen, b.v. het gezin van Joannes Henricus Starck (overleden 1803) en Johanna Röring (overleden 1809).

Het is niet bekend wanneer Antoon zijn toekomst in Nederland ging zoeken, misschien was dat al rond 1807 toen er in Vreden een volkstelling werd gehouden waarbij speciaal de ongehuwde mannen per leeftijdsgroep uitgebreid in beeld werden gebracht; Pruisen had een leger nodig. Antoon wordt daarbij niet genoemd.

Een mogelijke latere aanleiding om te vertrekken kan zijn dat in 1811 het grootste deel van Vreden door brand werd verwoest. Evenmin is bekend of hij alléén kwam of toen al samen met leeftijdgenoot en zeer waarschijnlijk familielid Hermannus Gevering, die evenals Antoon in Heerenveen werk vindt als weversknecht en later trouwt met een zusje van Antoons vrouw.

In Heerenveen hadden meerdere wevers uit Vreden werk gevonden, ook van een oudere generatie die de ouders van Antoon hadden gekend. Voor de vele wevers in Vreden werd destijds het bestaan steeds armoediger. Hun grondstoffen, ze verwerkten vlas/linnen, werden aangevoerd per boot over de Berkel die steeds minder goed bevaarbaar werd. Bovendien kwamen er goedkopere stoffen uit Engeland.

Antoon wordt weversknecht in Heerenveen bij meester wever Hendrik Hendriks Kempes, vader van 12 kinderen waarvan er enkele op jonge leeftijd zijn overleden. Die weverij was aan de Lindegracht op de hoek met de Schoolsteeg. Hendrik Kempes is overleden in 1815. Antoon is dan intussen getrouwd met zijn dochter Janke.

Voor dat huwelijk moesten de nodige papieren overlegd worden, een doopbewijs en toestemming van zijn ouders. Dat is hem niet helemaal goed gelukt. Het doopbewijs dat hij uit Vreden kreeg was niet van hemzelf maar van (waarschijnlijk) een neef, Bernardus Hermannus Antonius (geb. 25 januari 1783) zoon van bovengenoemde Joannes Henricus Starck en Johanna Röring. Dat doopbewijs is opgesteld in de franse taal, het was de tijd van Napoleon. Ook persoonsnamen werden in het Frans vertaald.

Gezien de datering zal Antoon geen tijd hebben gehad alsnog het juiste geboortewijs uit Vreden te laten komen, het eerste kind was op komst. Toestemming van zijn ouders moet het volgende probleem zijn geweest. In plaats daarvan ging hij naar een notaris samen met een aantal mensen die bereid waren daar te verklaren dat zijn ouders overleden waren. De in die akte genoemde ouders konden natuurlijk geen andere zijn dan die uit het verkeerde doopbewijs. Aardige bijkomstigheid is dat aan het eind van de akte staat dat de aanwezigen verklaren dat zij niet kunnen schrijven.

Zo was het mogelijk geworden om te trouwen en als 7 weken later dochter Elisabeth is geboren wordt in de geboorteakte vaders naam vermeld als Bernard Germain Antoin Stark. Bij de volgende kinderen heet hij Antoon, met achtereenvolgens de achternaam Starke, Sterk en Sterke. Als de kinderen trouwen komt in 1860 bij het huwelijk van Elisabeth die verkeerde voornaam nog een keer in de boeken:

In 1819 en 1823 is Antoon wever te Oosterzee. In 1830 wonen ze in Follega. Als in 1849 hun dochter Hendrika en in 1851 hun zoon Gerardus trouwt wonen Antoon en Janke in Lemmer.

In 1830 wordt de weverij van Hendrik Hendriks Kempes verkocht:

1. Antoon Stark, geboren op 23 november 1781 te Vreden, koninkrijk Pruisen, Duitsland, overleden te Lemmer op 10 februari 1869. Zoon van Gerardus Starck en Elisabeth Anna Röring. Hij trouwde te Heerenveen op 12 januari 1814 om 18.00 uur met Janke Hendriks Kempes, geboren 4 maart 1791 in Schoterland, overleden op 2 december 1869, dochter van Hendrik Hendriks Kempes en Janke Christiaans Doeve.

In de overlijdensakte van Antoon wordt zijn vader genoemd !

Antoon en Janke woonden in Lemmer op "de Polle", op nr. 375. Dat is de houtmolen. Op de woningkaart van 1850 in het archief van Lemmer staat achter de namen van Antoon en zoon Gerardus dat zij dan arbeider zijn.

In 1849 wordt de houtzaagmolen verkocht en uit de beschrijving blijkt dat daarbij een huisknechtswoning is. Toen de kinderen de deur uit waren hadden Antoon en Janke kostgangers: Baltazar Latour uit Vlissingen en Aafje de Vries met de kinderen Klara, Maria en Wilhelmina.

Op nummer 375 woonden Antoon en Janke met Elisabeth, Gerardus en Hendrik. Later woont Gerardus op nr. 385, met Meintje Theodorus Neits en de kinderen Antoon, Theodorus en Johannes. Tegenover 'De Houtmolen', aan de overkant van de houtkolk had in 1832 Gerrit Lazes ter Velde, een huisje (nr. 587, 2 gebouwtjes) met een strook weiland. In 1840 verkoopt Gerrit een huis met een bokkinghang aan Johannes Brandsma. Gerrit Lazes ter Velde, is de grootvader van Dina Visser, die trouwde met Johannes Sterk.

De houtmolen gezien vanaf de Polderdijk, deze foto is gemaakt vanaf ongeveer de plek waar ik in 1948 geboren ben (Polderdijk 4). Toen Antoon en Janke er woonden had de molen nog wieken, het zou nog 25 jaar duren tot de stoommachine kwam.

Kinderen van Antoon Stark en Janke Hendriks Kempes:

1. Elisabeth Stark, geboren 3 maart 1814 Heerenveen, overleden op 2 juli 1886 te Sloten. Zij trouwde op 14 oktober  1860 te Lemmer met Beerend Keimpes Boersma, geboren te Lemsterland op 20 februari 1816, arbeider, weduwnaar van Fedtje Hornstra, wonende te Sloten.  Zoon van Keimpe Feddes Boersma, schipper, en Beitske Berends Zijlstra.

2. Hendrica Starke,geboren 18 maart 1816, Schoterland, overleden 25 december 1872, oud 56 jaar, gehuwd. Zij trouwde op 27 mei 1849 met Sipke Wybrens Gorter, geboren te Joure, beroep: tabakskerver, winkelier.  Zoon van Wybren Sipkes Gorter en Jeltje Hepkes Dijkstra. Ten tijde van het huwelijk was Hendrica afkomstig van Joure. Uit dit huwelijk zijn in Haskerland 2 kinderen geboren: Jeltje (1851), zij  trouwde in 1875 met Luitzen de Ree, kleermaker te Joure en Antoon (1858), overleden te Joure, 83 jaar oud, ongehuwd.

3. Gerardus Sterk, geboren te Oosterzee op 20 juni 1819. Zie 1.3

Bij die geboorteaangifte is aanwezig Christiaan Hendriks Kempes, barbier te Lemmer, broer van Janke. Christaan was in 1812 in Lemmer getrouwd met Sieuwke/Suzanna Gerkes ter Velde uit Lemmer, dochter van Gerke Fockes en Froukje Wybes ter Velde.

4. Hendrik Sterke, geboren te Oosterzee op 24 september 1823, overleden te Amsterdam op 15 juni 1904. Hij trouwde op 14 november 1852 te Lemsterland met Zwaantje Lammerts ter Velde, geboren te Workum op 18 februari 1827, overleden te Amsterdam als Suzanna ter Velde op 30 september 1907, jongste dochter van Lammert Deddes ter Velde en Trientje Jetses Hottinga. Lammert, afkomstig van Lemmer, en Trientje, afkomstig van Follega, zijn op 22 januari 1809 in Lemsterland getrouwd en daar zijn ook hun oudste kinderen geboren. Daarna zijn ze vertrokken naar Workum. Dat heeft wellicht te maken met de aankoop van een veerschip:

1816 Workum, notaris E.Schotanus
Koopakte
Betreft de verkoop van een veerschip van Workum op Lemmer, Joure, Woudsend en
Sloten, koopsom fl. 1100
- Lolke Visser te Workum, verkoper
- Lammert Deddes ter Velde te Lemmer, koper

Lammert Deddes ter Velde is overleden te Workum op 29 november 1827, dochter Zwaantje was toen 9 maanden oud. Hendrik en Zwaantje/Suzanna kregen in Amsterdam een zoon Antonius (1853) en een zoon Lambertus Hendrik (1854), waarschijnlijk zijn er uit dit huwelijk meer kinderen geboren.

Bidprentje van Suzanna ter Velde. Deze bidprentjes werden gevonden door Truus Huitema in het kerkboek van haar tante Jo.

1.3.   Gerardus Sterk, geboren te Oosterzee op 20 juni 1819, overleden te Lemmer op 6 april 1899, oud 79 jaar, gehuwd. Zoon van Antoon Sterk en Janke Hendriks Kempes. Beroep: arbeider/werkman. Als in 1879 zijn zoon Theodorus trouwt is Gerardus van beroep visventer. Op de huwelijksakte staat vermeld dat "de bruidegom heeft voldaan aan den dienst der Nationale Militie". Hij trouwde op 18 mei 1851 te Lemsterland met Meintje Theodorus Neits, geboren te Balk op 29 maart 1825, overleden te Lemmer op 26 september 1915, dochter van Theodorus Pieters Neyts en Grietje Aukes Coldeweyer. 

De vader van Gerardus kwam uit Vreden, de vader van Meintje uit Overpelt. Hieronder een overzicht van de voorouders van Meintje:

Gerardus en Meintje kregen de volgende kinderen:

1. Anthoon Sterk, geboren te Lemmer op 20 april 1852, overleden 16 augustus 1857, oud 5 jaar.

2. Theodorus Sterk, geboren te Lemmer op 9 april 1854. Zie 1.3.2

3. Johannes Sterk, geboren te Lemmer op 17 augustus 1856.  Zie 1.3.3

4. Anthoon Sterk, geboren te Lemmer op 17 december 1858, overleden 27 februari 1859, 10 weken oud.

5. Anthoon Sterk, geboren te Lemmer op 9 maart 1861.  Zie 1.3.5

6. Grietje Sterk, geboren te Lemmer op 13 april 1864.  Zie 1.3.6

7. Hendrik Sterk, geboren te Lemmer op 28 november 1865, overleden 30 december 1866, 1 jaar oud.

De eerste 3 kinderen worden geboren op De Polle, waar Gerardus en Meintje wonen in huis nr. 385. Daarna verhuizen ze naar een éénkamerwoning in de Benedenschans, huisnummer 518. Vandaar uit is Theodorus in 1870 vertrokken naar Heeg. In 1880 en 1890 wordt het beroep van Gerardus vermeld als vishandelaar en woont hij in de Bovenschans, huisnummer 519. Dat is niet het huis dat Gerardus kocht in 1874. In het jaar daarvoor is zijn niet onbemiddelde schoonmoeder Grietje Aukes Coldeweyer overleden.

1874 Lemmer, notaris F. Schaafsma
Veiling en finale toewijzing
Betreft de verkoop van onroerende goederen percelen 1, 2, 3 en 4 te Lemmer
(Met weglating van informatie die andere personen betreft)
Betreft de koop van een huis etc; perceel 3 te Lemmer, koopsom fl. 876
- Gerardus Sterk, viskoper te Lemmer, koper
Bron: Toegangsnr. : 26 Inventarisnr.: 97065
Repertoirenr.: 175 en 186 d.d. 31 oktober 1874

Tien jaar later gaan Gerardus en Meintje naar de notaris voor hun testament.

• 1884 Lemmer, notaris F. Schaafsma
  Testament
  - Gerardus Antoons Sterk, vishandelaar te Lemmer
  Bron: Toegangsnr. : 26 Inventarisnr.: 97075
  Repertoirenr.: 21 d.d. 21 februari 1884

• 1884 Lemmer, notaris F. Schaafsma
  Testament
  - Meintje Theodorus Neits te Lemmer, gehuwd met Gerardus Antoons Sterk
  Bron: Toegangsnr. : 26 Inventarisnr.: 97075
  Repertoirenr.: 22 d.d. 21 februari 1884

In 1909 verkopen de nabestaanden van Gerardus Sterk een huis. In de akte omschreven als 3 woningen onder één dak in het Achterom, sectie A nr. 477 en 478. De naam Lubbert Wierdam is niet juist, dat moet zijn Lubbert Wierdsma, hij was getrouwd met dochter Grietje. Meintje woonde tot haar overlijden in 1915 bij dochter Grietje in huis.

1909 Lemmer, notaris S. Spannenburg
Provisionele en finale toewijzing
Betreft de verkoop van onroerende goederen te Eesterga en Lemmer
(Met weglating van informatie over andere verkopers)
- Theodorus Sterk, veehouder te Lemmer, verkoper
- Meintje Theodorus Neits te Lemmer, weduwe van Gerardus Sterk, verkoper
- Antoon Sterk te Amsterdam, verkoper
- Johannes Sterk, koopman te Lemmer, verkoper
- Lubbert Wierdam, slager te Lemmer, verkoper
Betreft de koop van een woonhuis etc; perceel 20 te Lemmer, koopsom fl. 761
- Jilling Kingma, visser te Lemmer, koper
Bron: Toegangsnr. : 26 Inventarisnr.: 97105
Repertoirenr.: 96 en 104 d.d. 16 september 1909