Op 28 juni 1899 vond de aanbesteding plaats van de nodige gebouwen, bruggen, enz. Aannemers werden Vos en Jorritsma voor een bedrag van 77.189 gulden. Op 24 maart 1900 werd de tramhaven aanbesteed en op 28 april de aardebaan (en toebehoren), het wijzigen van de landhoofden en de bovenbouw van de bestaande draaibrug over de Scharsterrijn en het maken van drie draaibruggen over de Vaart in St. Nicolaasga, de Follegasloot en de Zijlroede.

Kalig-overslag in de Tramhaven van Lemmer. met behulp van een drijvende stoomkraan, wordt het stuivende goedje vanuit een motorschip overgeslagen in een bolscheepje, dat voor verder transport - de provincie in - zal zorgen. Achter in de Tramhaven ligt de Lemmer reddingboot 'Hilda' op zijn vaste stekkie.

• Diny Duiker: De kolenkraan waar mijn vader kraanmachinist op zat te werken. Bij Gosse Wierda

Foto van Gabriel Bloemhof: De klipper Broedertrouw van Eeuwe Van Der Zande en Jentina Scheenstra, in de Tramhaven van Lemmer

• Gabriel Bloemhof" Gemeentelijke buitenhaven, is mijn pake Eeuwe van der Zande een aantal jaren havenmeester geweest, woonde aan boord van zijn klipper Broedertrouw.

Ruim honderdjarig bestaan klipper Broedertrouw/Jade aanleiding reünie

Balk - LEMMER - Toen de klipper Broedertrouw in 1913 van de werf rolde was er geen reden te denken dat het schip ruim honderd jaar later nog een aanleiding zou zijn tot het houden van een reünie. Op 14 september gebeurt dat in Zoutkamp met de inmiddels tot Jade omgedoopte klipper als middelpunt.

Het begin van een ontdekkingsreis zou je het kunnen noemen toen Bonne Speerstra bij toeval in het voorjaar van 2013 het erf betrad van Gabriël Bloemhof en bij toeval viel zijn oog op een eikenhouten plank met daarop de naam Broedertrouw. Nieuwsgierigheid leidde hem tot het ontdekken van de lotgevallen van een honderd jaar oude klipper.
Beroepsvaarder

De familiestamboom van Bloemhof leidde via schippersdochter moeder Klaaske, Eeuwe naar pake Hendrik van der Zande die als eerste eigenaar beroepsvaarder was en het schip van 1913 tot 1966 in zijn bezit had. Daarna werd hij opgevolgd door Eeuwe van der Zande die de klipper nog tot 1973 exploiteerde als beroepsvaarder. Daarna ging het schip met een andere bestemming over in andere handen. René Atsma gebruikte het vaartuig als woning en daarna volgden nog vier eigenaren die het schip gebruikten voor de chartervaart. In 2008 werden Appy en Konny Werkman uit Loppersum eigenaar en zij gebruiken het schip als privéwoning.

Veevoer en kunstmest

Eeuwe van der Zande werkte als knecht bij zijn vader Hendrik van der Zande en later werd hij medefirmant onder de naam ‘Fa. Van der Zande'. Beiden stonden hadden vanaf 1929 tot aan 1965 een vast contract bij een veevoederfabriek Gebr. Kemme aan de Schipsloot in Wolvega. De lading vanuit Rotterdam, Amsterdam en de Zaanstreek bestond vaak uit veevoer en kunstmest. Hendrik van der Zande ging als schipper in ruste wonen aan de Lijnbaan in Lemmer waar hij in 1966 overleed. Hij gaf in 1913 opdracht tot het bouwen van de klipper, een scheepstype dat bekendstond als een snel scheepstype. De klipper werd gebouwd in Zwartsluis voor een bedrag van 6750 gulden, als opvolger van de Friso die in Lemmer werd ingezet voor de ansjovisserij.

Geen pais en vree

De reis vanuit Wolvega ging steevast via Lemmer waar Hendrik van der Zande dan ook ging wonen. Hij was hier zelfs nog een poos havenmeester. Toen zoon Eeuwe de Broedertrouw in 1973 van de hand deed had het schip een vast ligplaats in de spoorhaven in Lemmer. Overigens was het niet altijd pais en vree tussen Eeuwe en Hendrik, een knecht aan boord herinnerde zich dat vader ‘achterop' en zoon ‘voorop' woonde en dat zij soms hele reizen lang geen contact hadden. Slapeloze nachten had Eeuwe van der Zande toen het schip verkocht moest worden, een man die weinig van de gebruikelijke etiquette moest hebben, zo herinnerde kopen Atsma zich: ,,Hij liet onder het verhaal zonder schroom een wind of nam zijn gebit uit en haalde daar de tong overheen.''

4000 gulden weg

Het schip kreeg niet alleen een andere eigenaar maar ook een andere indeling. De nieuwe eigenaar bracht het schip terug naar een zeilschip. De verbouwing was ingrijpend, zo werd de stuurhut verwijderd en toen Atsma later Van der Zande nog eens tegen kwam in Lemmer merkte die op: ,,Dan heb je 4000 gulden weg gegooid.'' In 1979 werd de Broedertrouw ingezet voor de chartervaart nabij Kampen en het was uitbaatster Dorine Kreuwels van restaurant De Boogschutter in Kampen die het schip niet alleen kocht maar ook omdoopte in Jade. Reden was de overtuiging dat de naam Jade beter zou zijn voor de omzet.

Souvenir pake en beppe

Uiteindelijk werd het schip na 29 jaar dienst te hebben gedaan in de chartervaart in 2008 gekocht door Appy en Konny Werkman uit Loppersum die het schip nu weer gebruiken als privéwoning. Wonderbaarlijk toeval bracht die fraai gelakte plank op het erf van Bloemhof. Eind jaren negentig was hij in Kampen en hij vond het schip van pake terug in de haven waar het werd verbouwd. De plank lag ergens op een stapeltje sloophout en Bloemhof mocht hem meenemen als ‘souvenir' aan pake en beppe Van der Zande. En zo kwam de plank aan een plekje op de garage van Bloemhof in Wolvega. De zoektocht van Bonne Speerstra krijgt in juli 2013 een gedroomd einde als hij na een fietstocht aan de Groninger kant van het Lauwersmeer op een terras in Zoutkamp terecht komt met uitzicht over de haven. Op dat moment komt er een grote klipper door de sluis gevaren en Speerstra valt bijna van zijn stoel als hij ziet dat het de Jade is. Het vervolg van de tocht eindigt op 14 september met reünie in Zoutkamp, de huidige thuishaven van de Jade.

Bron: reünieverhaal geschreven door Bonne Speerstra, op/in de Balkstercourant

De tramboot "Bolsward 1902; De "Bolsward" was het zusterschip van de "Heerenveen". Kapitein was de heer Kofman. De overtocht Lemmer-Amsterdam werd bij gunstig weer afgelegd in 4½ uur. Lengte van de boot: 51,50 M. Breedte: 6,75 M. Inhoud: 225 ton.

De Bolsward ligt hier in de Tramhaven voor de overkapping. Door die overkapping konden de passagiers zo oversteken naar de gereed staande tram. Ook was het de plaats waar goederen die voor een volgende tram of boot bestemd waren werden opgeslagen. In een stormachtige nacht is het gevaarte omgewaaid.

Op de achtergrond zien we de contouren van de Nieuwedijk. Op de linkerkant zien we drie kleine blokjes. Dat zijn een locomotief en twee goederenwagons. Aan de rechterkant zien we het paalwerk in de haven met hekjes er achter, keurig wit geverfd. Er ligt iets dwars op de palen. Dat zou wel een soort brug voor de passagiers kunnen zijn. Verder de zijkant van een gebouwtje van De Rook waar ansjovis bewaard werd. Later was er een soort cafetaria in gevestigd en is het afgebrand.

De "Holland" van rederij Koppe/Verschuren; De "Holland" kwam in 1925 in de vaart. Kapitein was toen de heer Dorenspleet. In de oorlogsjaren bestond de bemanning uit Teun de Wit, kapitein. (gedood bij een beschieting in 1942) Herman Meijnen, (stuurman). Arie Verweij, matroos (ook dodelijk getroffen in 1942). Piet Kamminga, machinist. Jan Kamminga, stoker. ? Algra, hofmeester. Johan Atsma, kelner. In 1943 werd de naam veranderd in "IJsselstroom"

Een actiefoto uit de Tramhaven, maar niet meer van het doel waarvoor hij werd aangelegd. Hier is het vooral Steenkolenhandel Gosse Wierda die de haven in gebruik heeft. Links achter in de haven zien we de steiger waaraan de reddingsboot lag. Daarbij liggen een paar schuiten van Wierda. Op de voorgrond is een kraan bezig met het overslaan van kolen uit een schip naar een schuit.

Daarvoor ligt de Fimmie klaar om de schuit weg te slepen. De overkapping waarvoor de tramboten aanlegden is al verdwenen, op de wal staat wat materiaal dat ook met de overslag te maken kan hebben. Op het terrein van de tram staat een van de wagenloodsen die later bij de reinigingsdienst in gebruik was. Verder zien we de achterkant van de Nieuwedijk waar garage Coehoorn met bovenwoning bovenuit steekt.

• Marten Tienstra: De boot op de voorgrond is de reddingboot Rutgers van Rosenburg, de voorganger van de Hilda. Volgens mij nog voor 1940.
• Leeuwke Bootsma: De tramhaven met de tramboot Friesland. Opmerkelijk is dat de klapbrug over de haven, later is vervangen door een rolbrug.

• Leeuwke Bootsma: Mooie foto van het oude Tramstation. De sloop van de overkapping op de Tramhaven is al bezig.
• Harmen Altena: Het hokje rechts is het bureau van de waterpolitie.
  
• Elbert L J Bosma: In voorste deel van het gebouw met Firma de Rook op het dak, kwam het scheepvaart- bevrachtingskantoor, waar m'n pa jarenlang, vanaf ong. 1942 de scepter zwaaide. Later kwam aardappelhandel Pars in de rest van het pand. Ik vraag me wel af wanneer deze foto is genomen.
  
• Harmen Altena: Kemach machinefabriek heeft daar ook nog een tijdje ingezeten omstreeks 1967
  
• Harry Jakobs: Torentje remise is al weg. Foto is voor 1950 genomen.
  

• Gabriel Bloemhof: Prachtige foto van de tramhaven waar mijn pake Eeuwe van der Zande havenmeester is geweest.

Opening nieuwe Jachthaven 1966

• Rolf Sliep: Links mijn heit Faber de burgemeester Rechts achter Henk Aukema (zoon van Jappie Aukema)

• Hendrik Visser: Spiering vissen in de tramhaven
• Annie Bootsma: Cor Visser en Jan Dijkstra zie ik.

Foto van Hielke Roelevink

• Leeuwke Bootsma: Rangerend op de tramhaven, waar de rondhouthandel van Put was. Op de achtergrond de woning van de fam. Harm Jacobs die daar werkzaam was.
  
  
• Age Van Der Bles: Ook de fa. van Put uit Apeldoorn maakte gebruik van de tram. Van Put had een opslag naast de Tramhaven. In Lemmer werden stammetjes verzameld o.a. van Texel. Dit hout ging dan als "mijnhout" naar Apeldoorn of Limburg.