Jan van Houten met zijn vrouw Japke en kind.

Jan van Houten was een prominente persoonlijkheid in Follega. Hij stond bekend onder de naam "Jan Elektrys," terwijl zijn echtgenote, Japke Dijkstra, respectvol werd aangeduid als "Masinaal."

Tekst Cor Visser: De Oerhaal, tegenwoordig bekend als Oosterzee-Buren, was in het verleden de locatie van een veerpont die gebruikt werd om de oversteek te maken van de ene zijde van De Rien naar de zijde van de Follega Straatweg. Enkele meters verder bevond zich de Brette-Hoanne, gelegen aan het einde van de destijds nog open vaarverbinding via De Rien tussen Lemmer en het Tjeukemeer.

1912 -Follega.

Oorspronkelijk bekend onder de naam Vollega, is dit dorp gelegen op ongeveer een uur afstand van Lemmer, aan de Straatweg richting Sneek. In 1744 telde het dorp 27 huishoudens, waarbij opgemerkt kan worden dat er geen behoeftigen onder hen waren. In 1811 bedroeg het aantal inwoners 196, in 1840 was dit gestegen naar 231, en in 1890 kende het dorp een verdere groei tot 816 inwoners.

Follega is gelegen aan een rijweg, die in vroeger tijden slechts een voetpad was." Deze rijweg lijkt derhalve in 1787 nog relatief nieuw te zijn geweest, aangezien het voetpad destijds nog vers in de herinnering lag. Ongeveer zestig jaar geleden werd de Rijksstraatweg aangelegd, en in een later stadium volgde de komst van de tram. Deze tramroute verloopt echter niet langs de weg en door het dorp, maar voert op enige afstand door de omliggende lage landerijen.

Aan de draaibrug over de brede Woudsloot, die het Tjeukemeer verbindt met de Grote Brekken, bevindt zich van oudsher een herberg, welke destijds dienstdeed als tolhuis. De huidige brugwachterswoning, die men daar aantreft, is van latere datum. Daarnaast staat een grotere herberg, bestaande uit twee verdiepingen, bekend onder de naam „De Drie Kogels". Deze naam verwijst naar de drie kogels die aan de herberg zijn opgehangen en waarvan de overlevering vermeldt dat zij dateren uit het jaar 1799, afkomstig uit een gevecht tegen de Engelsen, reeds genoemd bij de Lemmer.

De herberg zelf is van relatief recente oorsprong, althans wat de naam betreft. Gezien het feit dat de kerk zich vroeger vrijwel direct naast deze locatie bevond, is het aannemelijk dat hier in vroeger tijden een tapperij heeft bestaan. Zoals het gezegde luidt: "Dêr wirdt gjin tsjerke bouwt of de duvel set er in kapel nest" (er wordt geen kerk gebouwd of de duivel sticht er een herberg). Het was immers in die tijd gebruikelijk dat een herberg zich in de directe nabijheid van een kerk bevond, geheel in overeenstemming met de behoeften en gewoonten van die periode.

In het jaar 1787 wordt specifiek melding gemaakt van „de grote uitgestrektheid" van dit dorp. In deze periode omvatte het grondgebied van Follega niet alleen de volledige Branderneer, maar ook een deel van de Kleine Brekken. Tussen deze gebieden bevond zich het Follega-Schar, dat destijds in het bezit was van het dorp of diens inwoners.

De Kerk.

Volgens een tekening uit het jaar 1723 beschikte het dorp destijds over een relatief grote kerk. Deze kerk had aan een zijde vier ramen, maar ontbeerde een toren en was voorzien van een zeer laag klokkenhuis. Het kerkhof was omsloten door een ringmuur, wat in deze regio's als een uitzonderlijke situatie kan worden beschouwd.

In het jaar 1543 was de kerk niet aanzienlijk rijk aan landerijen; haar inkomsten bedroegen slechts twee gulden en twee stuivers uit twee pondematen grond. De zogenaamde „Pastoorslanden,“ waar thans Heer Sythie Baukesz zijn dienst verricht, leverden een jaarlijkse opbrengst van 23 florijnen en 4 stuivers. Tot deze landerijen behoorde onder andere een Saete, die zich uitstrekte vanaf „die Meer door de Brecken in de Ee."

De Vicarielanden, destijds aangeduid als „daer nu bydient Heer Agge Herez," hadden een jaarlijkse waardering van 11 florijnen en 2 stuivers. De Prebendariuslanden, omschreven als „daer nu bydient Heer Douwe Sythiez en dat de vrinden hebben te vergeven" (de leden van de kerkelijke gemeenschap), leverden een jaarlijkse opbrengst van 14 florijnen en 4 stuivers op.

De kerk van Follega beschikt momenteel nog over een klokhuis. Op de klok is de inscriptie te lezen: "Peeter van den Ghein heft mi ghegoten ine jaer 1596." Rondom het klokhuis bevindt zich het kerkhof, omgeven door een heg en enkele opgaande bomen. Recentelijk is het kerkhof opgehoogd en zorgvuldig in orde gebracht. Tijdens deze werkzaamheden werd op een diepte van één meter een grafzerk aangetroffen, voorzien van het jaartal 1612 en de naam Tjaerdt Piers Hoytema. Vermoedelijk betreft dit een overledene die destijds in de oude kerk werd begraven.

De inscripties van deze historische grafsteen zijn opmerkelijk beter leesbaar dan die van hedendaagse grafstenen. Bij moderne grafstenen, met zwart geschilderde letters, vervaagt de leesbaarheid aanzienlijk sneller. Bovendien wordt de beitel tegenwoordig minder diep in de steen gezet. Onze maatschappij lijkt zich in een hoger tempo te bewegen dan die van onze voorouders, die meer tijd en geduld aan dergelijk vakmanschap besteedden.

Opmerkelijk is het feit dat het voormalige kerkhof van Follega geen directe toegang meer heeft tot de openbare weg. Bij de aanleg van de Rijksstraatweg, rond het jaar 1845, lijkt de oorspronkelijke toegangsweg te zijn verdwenen. Tegenwoordig voert het pad naar het kerkhof over het erf van de dichtstbijzijnde bewoner, de 86-jarige heer D. Hoogkamp.

Volgens een oud spreekwoord zou de kerk altijd centraal in het dorp moeten staan, hetgeen in de meeste gevallen opgaat. Echter, Follega vormt hierop een uitzondering, aangezien de kerk zich daar voormalig aan de uiterste grens van het dorp bevond.

De boerderijen van Eesterga en Follega, alle langs den weg gebouwd, behoorden vroeger voor het grootste gedeelte aan één en dezelfde familie en al de huizen en hekken van deze saten toonden dezelfde verf, ter onderscheiding van de andere boerderijen. Het land is hier zwaar belast met maalgelden, die verleden jaar van f 12.50 per bunder en per jaar verlaagd zijn tot f 10, werd ons gezegd.

De eenzame weg naar Spannenburg, waaraan vroeger slechts een tolgaarders-woning werd gevonden, heeft hier reeds een ander aanzien gekregen door den aanbouw van nieuwe huizen, dank zij de tram, die overal vooruitgang heeft gebracht.

Toverij te Follega

Op 16 maart 1753 arriveerde bij mevrouw Antje Tjebbes, weduwe van Jan Andries in Follega, een dame genaamd Beeke Regina, afkomstig uit Bremen. Zij verzocht om zich even te mogen opwarmen, een verzoek dat haar welwillend werd toegestaan.

Zittend bij de haard presenteerde zij haar zorgvuldig geselecteerde kruiden. Het lijkt erop dat zij die nacht bij Antje is gebleven, want de volgende ochtend, terwijl zij samen met Antje en haar dochters thee dronk, sprak zij met een zekere ernst: „Er is onraad in uw huis, en ik zal ervoor zorgen dat dit wordt opgelost." Haar bedoeling was duidelijk: zij wilde dit probleem verhelpen of tot een goede uitkomst brengen. „U dient al uw contant geld bijeen te brengen en aan mij te overhandigen, zodat ik het veilig onder een steen in de kamer kan begraven. Daarnaast heb ik de gouden ringen van uw dochters nodig, want zonder deze middelen kan ik de kwade invloeden niet uit uw huis verdrijven."

Zoo sprak de vreemde vrouw Antje overhandigde haar zes drie-guldenstukken en twee gouden ringen, die zorgvuldig in een doekje werden gewikkeld en vervolgens in de grond werden begraven. De vrouw sprak: „Laat dit nu vier dagen onaangeroerd liggen, want daarna zal het bedrag aanzienlijk zijn toegenomen en kunnen wij het eerlijk verdelen." Toen duidelijk werd dat Antje nog een deel van haar geld had achtergehouden, dat zich in de beugeltassen van haar dochters bevond, verzocht de vrouw om ook dit geld af te staan. Zij benadrukte dat dit noodzakelijk was om het huis te kunnen zegenen en te bevrijden van het kwaad.

Antje begon zich zorgen te maken over de veiligheid van haar vermogen te midden van de activiteiten van deze bedrijven. Bang voor het ergste besloot zij uiteindelijk haar geld uit de grond te halen en veilig in haar kast op te bergen. Echter, bij controle bleek dat een deel van het geld uit haar beugeltassen reeds verdwenen was, samen met een onbekende vrouw die in de richting van Lemmer vertrok. Het verlies omvatte een rijksdaalder, een goudgulden en een keizersgulden uit de ene tas, en een driegulden en een daalder uit de andere tas.

Direct na de vaststelling van de vermissing werd de hulp van de buren ingeroepen en naar alle waarschijnlijkheid aangifte gedaan bij de dorpsrechter. Het lukte om de verdachte op te sporen in Lemmer, waar zij werd aangehouden terwijl zij nog in het bezit was van het ontvreemde geld, dat zij diende terug te geven. Vervolgens werd zij naar Leeuwarden overgebracht, waar zij werd veroordeeld tot geseling en verbanning.

Verbanning „voor eeuwig". Het was haar niet toegestaan ooit terug te keren naar de provincie. Een dergelijk vonnis bracht beperkte kosten met zich mee, maar het „voor eeuwig" bleek in de praktijk vaak van korte duur te zijn.

Onder Langweer is een vergelijkbaar voorval gedocumenteerd, eveneens uit die periode, maar met een aanzienlijk ingenieuzere aanpak en met groter succes uitgevoerd.

De kapitale boerderij bewoond door den heer J. Krot te Follega, is een prooi der vlammen geworden. 34 koeien en 2 paarden, vielen hier als slachtoffers. Een afdruk van een gedeelte der stal met de half verkoolde lijken der beesten.

1947: Kleis v.d. Wal, 83 jr te Tijnje, Haije v.d. Wal, 62 jr te Follega, Doede v.d. Wal, 38 jr te Follega en Haije Tjark Joh. va.d Wal, 7 jr te Follega.

1954: S. Keimpema van Langweer en A. Wijnia uit Follega naderden zij aan zij de finish van de Ronde van Spannenburg. Kort voor de eindstreep kwam Wijnia ten val, waardoor Keimpema de overwinning met een voorsprong van een halve seconde wist te behalen.

1930: Het vijftigjarig jubileum van ijsclub 'Winterwille' te Follega. Het bestuur wordt als volgt weergegeven (v.l.n.r.): zittend - M.P. Winia, penningmeester D.H. Hofstee, voorzitter, en J.P. Winia, secretaris. Staand - K. Huitema, S. Hettinga en W. Kuperus.