De eerste direct als jacht gebouwde aken.
Hoewel de opzet van dit geschrift is een overzicht te geven van de nu nog als jacht in gebruik zijnde vissersaken, willen we toch ook de schepen die in diezelfde periode direct als jacht werden gebouwd en nu nog in Nederland varen, hierbij betrekken. In een aantal gevallen is de vormgeving van deze jachten enigszins afwijkend en duidelijk beïnvloed door de opvattingen van jachtontwerpers, met name Zeilstra en Kersken. Mede daardoor is zo nu en dan de benaming voor deze jachten verschillend en verwarrend en worden de namen Lemsteraak, botaak, boeier, boeieraak, Wieringeraak en zelfs blazer naast elkaar voor een en hetzelfde schip gebruikt.
Overigens, is dat niet een van de aantrekkelijkheden van onze oude scheepsvormen dat het geen eenheidsworsten zijn, maar dat iedere bouwer, iedere ontwerper er iets eigens in kan brengen waardoor we een schip vaak direct kunnen herkennen, ook al is het 'hokje' waarin het past niet altijd direct duidelijk.
1. 1907 - De Boer, Lemmer Antje - 8.70m.
Dit is waarschijnlijk het eerste ijzeren plezierjacht dat Gebr. de Boer, hebben gebouwd en wel voor W.Z. v.d. Mey te Leiden. Naam: Zeemeeuw. Na 5 jaar verkocht aan stalhouder Dieben, naam werd Johanna. Vervolgens verkocht aan Speelman te Sassenheim en daarna aan een onbekende eigenaar te Amsterdam. In 1930 gekocht door Bart Wilton, leerling van Instituut Wullings te Voorschoten op het landgoed Beresteyn. Het schip kreeg toen ook de naam Beresteyn. Een nieuw teakdek aangebracht en een T. Ford geplaatst. In 1934 verkocht aan F. Kemper te Schiedam en daarna aan A.B.H. Vlielander te Numansdorp. Naam gewijzigd in Frothblower. In 1937 overgenomen door Mr A. B. Blussé van Oud-Alblas. Naam werd Orion. Sinds 1955 in het bezit van J. D. Wilton te Rotterdam en varende onder de naam Antje.
Antje - een van de oudste jachten gebouwd in 1907 bij De Boer.
2. 1907- A. van der Zee, Joure - St. Michel - 13.75m.
Gebouwd in opdracht van C. Bastet te Amsterdam. Oorspronkelijke naam: Nitchewo (laat maar waaien). In 1923 is het schip via België naar Engeland verkocht, waar het in 1928 in het Jachtregister werd opgenomen onder de naam St. Michel. Sindsdien had de aak in Engeland 10 verschillende eigenaren tot J.C.H. van Yperen te Rotterdam haar in 1966 kocht van Rear-Admiral G.T.S. Gray, C.B., D.S.C. De St. Michel heeft het wedstrijdnummer 52 VA.
Nitchewo, thans St. Michel, op de Nieuwe Waterweg vóór 1923
3. 1911 - De Boer, Lemmer - Salamander - 14.92m.
De opdrachtgever L. Herfurth te Antwerpen, vluchtte in 1914 met dit schip naar ons land.
Opeen volgende eigenaren waren:
- 1918-1927 R. v.d. Arend, Rotterdam.
- 1927-1942 R.S.P. Schuil, Rotterdam.
- 1942-1965 H.W. Schalkwijk, Rotterdam.
- 1965-1982 G.J. Esser, Roermond.
Vanaf 1982 W.S. Corsel, Valkenburg. Public. Watersport 1913:206; 1926-215, 288; 1927-7; 1928.295; Waterkampioen 1927-275; 1935-534; 1942-27.
Foto van Hielke Roelevink
4. 1911 - P. van Groeningen, Leiderdorp - Blinkert - 12.85m.
Merkwaardig hoe dit schip tot stand is gekomen. Omstreeks 1920 zag graaf van Byland, die een verwoede zeiler was, de aak 'Albatros' van de Lemster visser Andries de Blauw, gebouwd in 1899 bij Bos te Echtenerbrug. De graaf vond de aak zo mooi dat hij De Blauw vroeg er mee naar Leiderdorp te zeilen om de aak te laten nabouwen. Van Groeningen heeft toen een aantal mallen gemaakt en als het ware een tweede 'Albatros' gebouwd. De graaf van Byland veranderde meestal snel van schip. Zo ook hier. W. Wilton te Rotterdam, werd de nieuwe eigenaar (nog in 1911?), tot 1926. Naam: Albatros. Toen werd de aak verkocht aan J. en H. Vollenhove te Rotterdam, die de naam wijzigden in 'Blinkert'. In 1939 is volgens Lloyds J. H. Pels eigenaar, waarna het schip wordt verkocht naar België, aan een notaris te Antwerpen. Deze verkocht de aak na de oorlog aan de Duitse familie Krahé in Bad Neuenahr. In 1966 werd de heer van Es te Bilthoven eigenaar en in 1972 de heer K.H.A. de Vries te Aerdenhout, tot 1975. Thans behoort de Blinkert (62 VA) aan de heer W. Verheyden te Krimpen aan de IJssel. Uitgaande van dezelfde vissermans-aak 'Albatros', bouwde van Groeningen in 1913 een tweede aak, iets korter, 'Schollevaer' genaamd. Deze aak werd in 1928 naar Engeland verkocht en ligt thans in Dublin. Een enthousiaste Ier probeert thans het deerlijk verwaarloosde schip in een soort vijfjarenplan geheel te restaureren.
Blinkert - gebouwd in 1911 bij van Groeningen te Leiderdorp.
5. 1912 - J.O. v.d. Werff, Buitenstverlaat - Breeboeg- 11.24 m.
Dit schip, naar ontwerp van 'Zijlstra' onder de naam 'Frisia' gebouwd, heeft een uitgesproken boeierkont, terwijl de kop iets van een aak heeft. In 1931 verschijnt het schip als eigendom van de Jong te Den Haag, daarna van Buskop te Rotterdam, die de naam verandert in 'Leila'. In 1960 wordt J. Wiegersma te Zandvoort eigenaar en de naam wordt 'Breeboeg'. In 1971 verkocht aan Buschmimn te Barendrecht en thans eigendom van W.H. Stofberg te Leimuiden.
6. 1913 - De Boer, Lemmer - Trekvogel - 17.50 m.
Onder de naam 'Helena' werd dit schip gebouwd in opdracht van de heer W.H. Kalis te Dordrecht. Later overgenomen door Ir. S. del Monte te Rotterdam/Brussel, die de naam wijzigde in 'Trekvogel'. In 1936 naar Engeland verkocht en daarheen gesleept achter een coaster. Eigenaar werd Mr. Lovegrove in Teddington aan de Thames, die de Trekvogel kocht in plaats van de Bries van Jan Goos uit Enkhuizen, sedert het vorige jaar in zijn bezit. De naam werd Speriamo. Heel snel werd de aak doorverkocht aan een Amerikaan, F.G. Morill, die er een reis naar de Oostzee mee wilde maken. De meester verteller Jan Zetzema - die heel wat schepen voor de makelaar Rambonnet naar Engeland overzeilde, schreef mij dat hij toen schipper op de Trekvogel werd en dat tot in de oorlog is gebleven. Eind 1938 ging het schip naar Nederland voor een opknapbeurt en om er zo mogelijk een koper voor te vinden. Dat lukte niet en dus terug naar Engeland voor de verhuur. Bij het uitbreken van de oorlog werd de aak in Fowey aan de Engelse ZW-kust opgelegd. Tijdens de oorlog diende het schip als een soort drijvend onderkomen voor geallieerde Marineofficieren aan de Engelse oostkust. Daarna in verschillende Engelse handen. De laatste Engelse eigenaar was A.M. Lane in Poole, die het schip van binnen en buiten geheel in de Ferro cement zette. Toen het schip in 1976 werd gekocht door J.A.E. Kuyntjes te Breukelen, werd dan ook begonnen al dit cement weg te hakken op de werf van Poppen in Lemmer (gevestigd op de plaats waar sinds 1900 de werf van de Boer was gevestigd) 8 VA.
- De huidige eigenaar sinds (2010) is Herz Richard, OLV Waver België, met als ligplaats Bruinisse.
Foto van: www.lemsteraakfotohielke.nl -Trekvogel - gebouwd in 1913 bij De Boer.
De Trekvogel.
7. 1915 - De Boer, Lemmer - Onrust - 15.00m.
In opdracht van de heer W.H. de Vos te Dordrecht, gebouwd en na diens overlijden overgedaan aan de heer F.G. Spits te Haren - 3 VA. Bij de bouw van De Groene Draeck, werd het ontwerp daarvoor vergeleken met het bestaande lijnenplan van de Onrust. Daarbij bleek hetzelfde karakter van de lijnen met slechts onbetekenende verschillen. De jaarlijkse wisselprijs van onze Stichting Stamboek Ronde en Platbodemjachten, uitgereikt aan 'degene die zich bijzonder verdienstelijk heeft gemaakt voor het door de Stichting nagestreefde doel', bestaat uit een zilveren model van de Onrust, in 1958 door de beide zonen van de heer de Vos aangeboden. Het is wellicht aardig te vermelden dat diezelfde de Vos uit Dordrecht in 1911 bij Stapel in Enkhuizen, de aak 'Niet Volmaakt' liet bouwen (12.60 x 4.00 m). Misschien kwam er vier jaar later met de Onrust wèl het volmaakte schip!
Onrust - gebouwd in 1915 bij De Boer.
De "W.H. de Vosprijs", een zilveren model van de Lemsteraak " Onrust", werd begin 2005 uitgereikt aan Martijn Perdijk, eigenaar van de tjotter ‘Hilda’, die hij in 20 jaar tijd weer eigenhandig heeft teruggebracht in een perfecte staat. In zijn toespraak memoreerde de voorzitter van de SSRP het feit, dat Martijn de tjotter in zijn jeugdjaren als zeilend wrak kocht en vanwege zijn financiële situatie besloot de restauratie zelf maar ter hand te nemen. Met de nodige ups en downs is hem gelukt weer een fraai ogend en snel zeilend schip op het water te krijgen.
8. 1919 - De Geus v.d. Heuvel, Amsterdam - Lemsteraakjacht 'Halley' - 14.50m.
Voor eigen rekening van de werf gebouwd en pas in 1924 verkocht aan Ir G.J. van Dusseldorp, te Den Haag. De daarop volgende eigenaren waren:
- 1928: Mr J. van Beek Calkoen, Dordrecht.
- 1930: Mr G. Jonker, Haarlem.
- 1961: J.G. Bos, Baarn.
De huidige eigenaar - sinds 1980 - is Ir V. Zwiers te Amersfoort. Pub!. Watersport 1926-1; 1928-293. Waterkampioen 1928-252,613; 1930-852; 1932-925; 1941-547.
Twee boeieraken te Dordrecht. Links de 'Brandeman en rechts de 'Halley'.
9. 1920 - J.P.G. Thiebout, Amsterdam - Pijlstaart - 15.35m.
Het bijzondere aan dit schip is dat het geheel van teakhout is gebouwd. Teakhout is echter niet voldoende buigzaam om de ronde kop van de Lemsteraak te krijgen. Men kwam daar bij de Amsterdamse Scheepswerf Thiebout, waar deze aak in 1921 werd gebouwd, pas achter door de ervaring en dus moest er een nieuw lijnenplan worden gemaakt. Eigenlijk is het schip dus tweemaal gebouwd. Het gevolg is geweest, dat de vormen iets afwijken van de gebruikelijke. Het schip kreeg iets slomere waterlijnen, een spitsere kop en smallere gangen. Opdrachtgever was Mr. L. Pieters te Rotterdam, die het schip in 1930 naar Zuid-Frankrijk verkocht, eigenaar Reginald Morphew. Tijdens de oorlog in handen van partizanen en door de Duitsers getorpedeerd bij de landing in Sicilië. Later door Italianen gelicht en als smokkelschip gebruikt. In 1951 weer terug in handen van de rechtmatige Franse eigenaar. Na terugkeer in Nederland opgeknapt bij Stofberg. De huidige eigenaar is Ir. J. Boel te Kraggenburg (65 VA).
Pub!. Watersport 1927-45; 1928-309; 1929-43; 1931-30 nov., 319 ev.; Waterkampioen 1928-770; 1942-515; 1951- 226, 256; Ons Element 1923-272; 1926-165.
De 65 VA.
10. 1918 - Akerboom Boskoop - Vrouwe Egbertje - 12.67 m.
Dit is de Alcedo I, gebouwd door E.H. Vinke te Rotterdam. Een beschrijving en tekeningen zijn te vinden in het tijdschrift Watersport 1919, pag. 30 e.v. Akerboom werkte regelmatig met de ontwerpers Kersken en Zijlstra. Kersken heeft altijd beweerd dat de 'Alcedo' eigenlijk gebouwd zou zijn volgens zijn tekeningen van de aak 'Vivo' (hetgeen Akerboom uiteraard ontkende). In 1927 werd de 'Alcedo I' verkocht aan een zekere Kettle te Hamburg, een Amerikaan die vele tochten naar Polen en Denemarken gemaakt schijnt te hebben. In Mannheim liet hij in 1957 een binnenbetimmering, e.v.-ketel met radiatoren, Mercedes-motor en een hand genaaid tuig aanbrengen. Daarna terug in Nederland als eigendom van een schoonzoon van van Lent, de werf op de Kaag, namelijk van Bergen van Henegouwen.
In 1965 gekocht door de huidige eigenaar, D. v.d. Schoot te Harlingen. Pub!. Waterkampioen 1927-111; 1936-211.
De Vrouwe Egbertje.
11. 1921 - De Boer, Lemmer - Lemsterlicht - 11.56m.
Gebouwd in opdracht van de Antwerpse bankier Jacq Lauwerijs. Naam van het schip was 'Gaby' volgens de jaarboekjes van de R.Y.C.B. van 1931 tot 1938. Daarna in Spanje terechtgekomen en door de Nederlander Melis in Torremolinos verhuurd voor tochten op de Middellandse Zee. Naam: 'Woelwater'. Daarna in 1972 gekocht door W. Croon te Heemstede die het verwaarloosde schip grondig heeft laten restaureren. Naam: Lemsterlicht (77 VB).
Lemsterlicht
12. 1923 - Antwerp Engineering Company - De Brandeman - 15.00 m.
Over het bouwjaar van deze aak bestaat enige onzekerheid omdat in de correspondentie van naoorlogse eigenaars ook het jaar 1912 wordt genoemd. Lloyd's Register of Yachts van 1924 t/m 1932 noemt echter steeds nadrukkelijk 1923, zodat we ons daar voorshands aan houden. De Antwerp Engineering Company, bestaat reeds lang niet meer. De aak werd van zeer zwaar materiaal gebouwd naar een ontwerp van D. Zijlstra te Amsterdam voor A.v.d. Gehuchte te Antwerpen. Volgens Lloyd's was de eerste naam Arlus, volgens de jaarboekjes van de R.Y.C.B.- waar het schip in 1924 voor het eerst voorkomt - echter Argus. In 1928 werd de aak gekocht door Mr. T.A. Wagtho te Rijswijk, die de naam wijzigde in 'De Brandeman' naar het gelijknamige vuurtorentje op het eiland Tholen waar de familie Wagtho oorspronkelijk thuishoorde.
De heer Kuperus schrijft: Op zoek naar nadere gegevens over het Lemmeraakjacht "Heerlandia" trof ik op uw site de gegevens aan van de "Brandeman". Naar mijn mening is de Brandeman de oorspronkelijke "Heerlandia".
Ik verwijs daartoe naar de hier toegevoegde (onderstaande) afbeeldingen;
a) van het Lemmeraakjacht "Heerlandia" (de tekst daarop is door mij toegevoegd)
en b) de adreszijde van deze fotokaart. Daaruit blijkt dat het schip op zondag 10-11-1912 in de jachthaven Kudelstaart lag, toen er door twee heren uit Amsterdam interieurfoto's werden gemaakt. Schipper was Bouke Kuperus (1882-1961).
Over de schipper (mijn grootvader) kan ik nog mededelen dat hij in zijn werkzame leven o.m. schipper was in dienst van particuliere eigenaars bekend is de directeur van Bols en de consul-generaal van België baron Van der Capelle.
Heeft iemand als lezer meer informatie over de "Heerlandia" wilt U deze a.u.b. met ons delen en door willen geven?.
Voorzijde fotokaart schipper Bouke Kuperus a.b. Lemmeraakjacht Heerlandia.
Adreszijde fotokaart op voorzijde foto Heerlandia (1912)
De Amsterdamse Scheepswerf G. de Vries Lentsch Jr. is lange tijd eigenaar geweest (vanaf 1932?)voor eigen gebruik en verhuur. In 1948 verkocht aan Mevrouw Stork te Weesp, die het schip in het begin van de zestiger jaren naar Engeland verkoopt aan E.W.Spears, Bexley. Deze is bijzonder enthousiast en komt persoonlijk de Stichtingsplaquette halen bij mij in Wassenaar. Na sinds 1973 eigendom geweest te zijn van E.P.J. Leitho en R.J. Kimber werd de aak in 1978 door bemiddeling van G. de Vries Lentsch Jr. Jachten BV, verkocht aan Stofberg in Leimuiden. Ook J.L. Landsman te Loenersloot was geïnteresseerd in het schip en zeer teleurgesteld toen hij vernam dat het schip verkocht was. Stofberg kreeg echter plotseling een bouwvergunning voor een nieuwe loods en ter financiering van die investering werd 'De Brandeman' prompt verkocht aan de heer Landsman. Een uitvoerig artikel met tekeningen en foto's staat in de Waterkampioen van 1928, pag. 611 e.v.
De Brandeman (VA26) Deze Lemsteraak is in 2007 verkocht via Dirk Blom Lemsteraken.
13. 1925 - Akerboom - Vrouwe Maria - 11.55 m.
Onder de naam Wielewaal werd dit jacht gebouwd door W.A. Pieterson te Rotterdam (OB 7). Het model is een iets kleinere versie van de Alcedo I (= de huidige Vrouwe Egbertje). De kajuit-bouw was lang en de kuip daardoor betrekkelijk klein: In het vooronder waren niet minder dan 7 slaapplaatsen. Van 1952-1956 was de aak eigendom van N.A.G. Pessers te Waalwijk, daarna tot 1960 van Dr. W.F. Bonte 's-Gravenland en vervolgens van J. Hoving te Amsterdam/Naarden, onder de naam Margaretha. In 1973 gekocht door de huidige eigenaar J.G. Alsema te Zuidlaren. De naam is thans Vrouwe Maria (17 YB). Een grote en fraaie foto is afgedrukt in de Waterkampioen 1966, pag. 108/109. Publ. in Watersport 1926-23, 101; 1927-81, 201; 1928-23; 1932-121; Waterkampioen 1927-86, 125; 1928-109; 1950-375.
Vrouwe Maria - gebouwd in 1925 bij Akkerboom in Boskoop.
14. 1927 - Akerboom - De lachende Beer - 17.05m.
Naar ontwerp van D. Zijlstra gebouwd voor E.H. Vinke te Rotterdam, onder de naam Alcedo 11. Na het overlijden van de eerste eigenaar in 1951 werd het schip door de zoon van een kits tuig voorzien, waarbij de oorspronkelijke mast als bezaansmast werd gebruikt. Tevens werd toen een midzwaard aangebracht. Gelukkig heeft de volgende eigenaar - Sol - weer gewone zwaarden doen plaatsen, en het midzwaard 'opgeborgen' in een grote afgesloten zwaardkast in de kajuit. Sinds 1965 eigendom van H. Zwart te Rotterdam (overleden 1981). Pub!. Waterkampioen 1927-189; 1951-167.
1927 - Akerboom - De lachende Beer.
