‘Lemster Fiifgea’

Hoewel de naam en de geschiedenis in veel meer details omschreven zijn in de website spanvis.com, heb ik toch nog even deze samenvatting gemaakt ter inleiding van onderstaande filmpjes uit de jubileum DVD van de oudheidkamer ‘Lemster Fiifgea’. De naam ‘Fiifgea’ duikt al op in de 14e eeuw en omvatte toen de gebieden Lemmer ofwel Lemsterhoek, Eesterga, FolIega, Echten, Oosterzee en Bant. Vanaf ongeveer 1500 zijn in die gebieden gelijknamige nederzettingen en dorpen ontstaan. Na 1600 is er sprake van de Grietenij Lemsterland, de voorloper van de gemeente Lemsterland. Op 1 januari 2014 ging deze gemeente met twee andere op in een nieuwe gemeente met de werknaam ‘De Friese Meren’, inmiddels is de officiële naam ‘De Fryske Marren’ geworden.

Onder meer in verband met de toenemende turfvaart uit het noorden van Overijssel naar Amsterdam en omstreken, werd rond 1650 besloten om de zeewering bij Lemmer te verzwaren en te voorzien van een deugdelijke zijl of sluis. Restanten zijn nu nog zien bij de Blokjesbrug. De naam Zijlroede herinnert hier ook aan. Het belang van Lemmer nam toe en het bestuur van de grieternij verhuisde daarna ook van Oosterzee naar Lemmer. Na een lange periode van natuurrampen en oorlogen kwam er in de 19e eeuw enige rust en konden zich het boerenbedrijf, de handel, de scheepvaart en de visserij verder ontwikkelen.

In 1888 was een nieuwe zeewering verder in zee gelegd, een nieuwe sluis gebouwd en werd de buitenhaven binnenhaven. Daardoor werd Lemmer omstreeks 1900 een belangrijke haven- en vissersplaats aan de kust van de Zuiderzee, met bootverbindingen van ondermeer Groningen naar Amsterdam. Rond 1900 telde de vissersvloot al meer dan 100 schepen.

Van die tijd naar nu is slechts 100 jaar. Maar met het afsluiten van de Zuiderzee en twee wereldoorlogen is het leven hier nog enige keren behoorlijk omgewoeld. De economische pijlers worden nu gevormd door de industrie, het watersporttoerisme en het heerlijke wonen.

Om tastbare herinneringen van vroeger te bewaren, werd in 1967 de oudheidkamer ‘Lemster Fiifgea’ opgericht. Kom eens kijken, er gaat een wereld aan historie voor u open! Op 8 september 2007 bestond de oudheidkamer 40 jaar en dat is uitbundig gevierd. Het bestuur ging met veel vrijwilligers terug naar de tijd rond 1900, door beroepen en het huiselijk leven nog eens uit te beelden.

Ineens besefte iedereen hoeveel er in die 100 jaar veranderd is. Videofragmenten van die dag zijn gemonteerd tot een tiental filmpjes en vastgelegd op een DVD die als dank aan alle medewerkers van de jubileumviering werd overhandigd. In overleg met het museumbestuur zijn deze filmpjes nu te zien op de website spanvis.com

Het museumbestuur wenst u veel kijk- en luisterplezier!

Making-of; Even een dag terug in 1900

Enige tijd voor het jubileum vroeg het bestuur mij om video opnames te maken van de jubileumdag die rond het museum zou worden gehouden. Hopelijk waren er wat leuke sketches van te maken want vele vrijwilligers zouden in historische kledij een inkijk geven in het dagelijks leven van toen. Voorts zou er zang en muziek ten gehore worden gebracht. Hoe een en ander zou uitpakken, was net als het weer, een grote verassing.

Naast videobeelden was ook geluid van belang. Op videocamera’s zit natuurlijk wel een microfoon, maar met een aparte microfoon, via een kabel aan de camera, kun je een veel beter geluid opnemen. Bovendien loopt dat geluid dan ook gelijk met het opgenomen beeld. Mensen van de Lokale Omroep Lemsterland zijn bedreven in het omgaan met microfoons en kunnen ook omgaan met aparte geluidsopname apparatuur. Daar zou ongetwijfeld iemand zijn die mij wel wilde helpen.

Het zou vast een lange dag worden met veel gevlieg en gedraaf. Een goede conditie is dan vereist. Bovendien dacht ik nog iemand nodig te hebben die ter plaatse mooie Lemster straatjes en huizen kende om, als dat nodig was, de activiteiten van toen ook in de omgeving van toen te kunnen uitbeelden, dus zonder auto’s en andere dingen van nu. Ik kende Alie Bootsma nog van de lokale omroep en zij wilde met mij de uitdaging wel aan gaan.

Al vroeg in de morgen zagen wij wat er allemaal uit de kast werd gehaald en werd het ons duidelijk dat er veel mensen waren die wel konden toneelspelen en dat ook wel wilden. Alie en ik bedachten al meteen een aantal sketches en we gingen daar locaties bij zoeken. We hadden natuurlijk ook de medewerking van mensen nodig om eventueel in hun huis te mogen filmen en dingen van deze tijd weg te halen.

Of we zouden komen en hoe laat, konden we niet zeggen want we moesten de acteurs, de sketches en de opstelling van alles nog bedenken om een en ander goed in beeld geluid te kunnen brengen. Maar dan gaat het snel. Creativiteit al om. Dus eerst wat in de rust van de ochtend zou kunnen plaatsvinden vanwege toenemend geroezemoes bij toenemende drukte. In de middag konden sketches met zang en dans van onder meer de ‘Lemster Shanty’s’ opgenomen worden.

Bij dit alles hoorde natuurlijk ook een preek uit die tijd. Geloof en overtuiging speelden samen met de sociale omstandigheden een grote rol in het tamelijk geïsoleerde Lemmer. Maar het was die dag ook open Monumentendag. Dat zou hem dus niet worden. Hopelijk kon nog wel de kerkgang in klederdracht opgenomen worden. Maar dat kon niet eerder dan aan het einde van de dag. Het lukte allemaal nog wonderwel.

Dominee Huiser heeft daarna een preek geschreven op basis van een werkelijke gebeurtenis waarvan nog herinneringen in de oudheidkamer te vinden zijn. Roelof Visser was op het ijs gaan vissen. Dat brak en de schots dreef af. Men kon hem maar niet vinden, maar toch ... Dat wonder, de armoede, het geloof, de anarchie, de alcohol enz. Die preek hebben we in een lege kerk opgenomen. Johan Eilers heeft later het orgel bespeeld en het luiden van de klok werd op een stille zondagochtend opgenomen.

De vele digitale DV videobandjes moesten eerst in de computer worden gekopieerd, gerubriceerd en geschift naar onderwerp. Daarna kon de montage beginnen. Veel materiaal kon niet gebruikt worden door opnamefouten. Velen kennen het, denken dat je iets opneemt maar de opnameknop is per ongeluk niet ingedrukt. Opnames van veel straatstenen waardoor de batterij weer eens leeg was, versprekingen van de acteurs, de microfoon die soms te nadrukkelijk in beeld kwam. Vaak moest er tijdens de montage ander beeld op het geluid gezocht worden. Nieuw beeld maken was niet mogelijk. Het was een klus die enige weken duurde, maar die voor veel voldoening heeft gezorgd.

Harm Vollema, toen een zelfstandig presentatiemaker.

DVD menu ‘Even een dag terug in 1900’ (Fries talig)

01 Dorpsomroeper

De dorpsomroeper verspreidde het (betaalde) nieuws zoals dat nu gaat via internet. Jan van der Werff, bekend fotograaf te Lemmer, riep in de ochtend van de jubileumdag de Lemsters op om bij het museum te komen kijken. De opnames zijn gemaakt in de Dubbelstraat vlak bij de NH kerk.

02 Donderpreek

Dominee Huiser preekt. Het gaat over Roedolf Hoekstra die rond 1900 pas na enige dagen van een afgedreven ijsschots werd gered. Let ook op het kerkinterieur en het orgelspel.

03 Naar zee

Naar zee betekende uitvaren om op de Zuiderzee te vissen. 'Oate’ brengt mei de ‘Iytse poppe’ pake aan boord. Hoe lang de reis duurde, hing af van de visvangst en het weer. ‘Oate’ is Lemsters voor oma aan moeders kant, ‘Iytse poppe’ is kleinkind en pake is opa. De opnames zijn gemaakt langs de Kortestreek.

04 Maandag wasdag

Rond 1900 waren er nog geen elektrische huishoud machines. Het wassen, wringen (nu centrifugeren), strijken, drogen en opvouwen ging op de hand. De huisvrouwen deden dat met elkaar in een buurtje en ieder had zijn taak. Het strijkijzer werd verhit met kokend water. Het is zo heet dat je een doek nodig hebt om je handen niet te branden. De opnames zijn gemaakt bij de oudheidkamer.

05 De Lapkepoep

Lapkepoepen waren Duitsers die met kledingstoffen langs de deur kwamen. Misschien was deze lapkepoep wel de grondlegger van het hedendaagse C&A. De allereerste winkel van de Brenninkmeijer’s werd gesticht in Sneek. Poep, uitgesproken met een lange oe, is oud Fries voor Duitser. De opnames zijn gemaakt aan de achterzijde van het ‘Lytse Knipke’ aan de Nieuwburen.

06 Vertier en plezier

Vertier en plezier was er natuurlijk ook. Af en toe kwam er een muziekkant langs. Dan werd het gezellig en werd er gedanst. De kinderen speelden na schooltijd vaak samen op het schoolplein. Hoepelen, touwtjespringen, hinkelen, knikkeren noem maar op. De opnames zijn gemaakt bij de oudheidkamer.

07 Brood venten

De bakker, melkboer en groenteboer hadden natuurlijk wel een winkel, maar de mensen hadden vaak geen tijd om te winkelen. Bijna alle tijd was nodig voor het huishouden en de kinderen. Daarom stuurden winkeliers venters langs de huizen. De dames onder hen, vaak broodventers, waren verzot op de laatste nieuwtjes en verspreidden die dan meteen weer onder hun klanten. De 'Bôlekoerrinster' is er een levendig voorbeeld van. De opnames zijn gemaakt in het Leeg.

08 Netten breien en boeten

Het maken van netten voor zoet- en zoutwatervis is precisiewerk. De mazen in het net zijn afgestemd op de grootte van de vissen die men wil vangen. De kleintjes, van allerlei soort, zwemmen er gewoon doorheen. De groten passen er niet in en zwemmen er omheen. Vroeger was het breien handwerk en vergde het veel geduld. Het boeten is het repareren van kapotte netten. Ze hoeven maar even ergens achter te blijven haken en dan is de fijne draad waarvan ze gemaakt zijn kapot. Voorts is er nog het maken van hoekwant. Dat is vissen met aas aan een hoek (haak) die aan een dobber verbonden is. Het gereedmaken van netten en het hoekwant is geen werk wat je aan boord kunt doen. Het schip deint altijd en de ruimte is er te beperkt. Bovendien is men op zee om te vissen. Daarom doen vaklui het voorbereidende werk aan wal. Daarom ook heeft iedere visser zijn eigen kenmerk op zijn materialen. In het filmpje wordt het allemaal vertoond omdat bijna niemand meer deze vaardigheid heeft. De opnames zijn gemaakt bij de oudheidkamer.

09 Vis roken

Vis roken doet men nog steeds om de houdbaarheid te verlengen en velen vinden het ook gewoon lekker. De vissen worden eerst aan pennen geregen en dan in de hang, het woord zegt het al, opgehangen. Gerookte haring uit Lemmer wordt Lemster Bokking genoemd. Maar er worden natuurlijk veel meer vissoorten zo bewerkt. Een hang was vroeger een betrekkelijk hoog gebouw waar onderin vuur werd gestookt met het juiste hout of turf voor de juiste rook voor de juiste smaak voor de juiste vis. En dat alles natuurlijk ook nog eens op de juiste temperatuur en in de juiste tijd. Er zijn nog een aantal van die ‘hangen’ tussen de Emmakade en de Vissersburen. Als alles in vol bedrijf was, hing er een grote walm van rook over Lemmer. Op oude foto’s is dat nog te zien. Niet iedereen was gesteld op al die geuren. De opnames zijn gemaakt bij de oudheidkamer.

10 Turf en vis

Als de aken terug zijn en de vis gelost, maakt de visser schoonschip en worden de zeilen gedroogd. En komt er een turfschipper langs die zijn turf uitvent in Lemmer. Ook bij de LE 10. Na de koop legt de schipper uit hoe het vissen in zijn werk gaat. Let even op een hilarische vergissing over geld en hoe er gesouffleerd wordt. De opnames zijn gemaakt aan de Kortestreek bij het ‘Vissermannetje’.

11 Dank dank dank

Voorzitter Lolke van der Weide van de oudheidkamer “Lemster Fiifgea” bedankt alle meewerkende vrijwilligers, hulp en sponsoring en alle belangstellenden.