Scholen.

140 jaar geleden werd de school te Lemmer al door 350 leerlingen bezocht, of liever de scholen. Want er was een jongens en een meisjes school, bevolkt met respectievelijk 190 en 160 kinderen. Later kwam er een Mulo bij, want reeds in 1867 werd voor deze inrichting een hoofd gevraagd.

Deze drie inrichtingen waren alle openbaar neutraal. Maar ook Lemmer kreeg zijn christelijke school. Ruim 144 jaar geleden had de oprichting van de schoolvereniging plaats, n.l 22 Juli 1863. Nog hetzelfde jaar werden de statuten goedgekeurd en kon men aan de slag gaan.

Het eerste bestuur bestond uit de heren L. H. van Noord, voorzitter; H. E. van Loon tweede voorzitter; D. S. van Veen, secretaris en H. W. Brandsma, penningmeester. Geld werd verzameld en verschillende broeders werden aangeslagen voor een bepaald bedrag. Behalve deze 4 pioniers moeten ook genoemd worden W. M. Kleinhouwer, A. van der Sluis, W. Poppe, H. Willemsen, J. Kokma, P. Cnossen A. A. Riemersma en B. A. van der Veen, die in de eerste jaren verschillende functies hebben vervuld.

Ook Ds. Hulsebos, en Ds. Talma zijn voorzitter van de vereniging geweest. Opmerkelijk is, wat mij in Lemmer verteld werd van A. A. Riemersma, dat hij niet zo heel geschikt was voor een bestuursfunctie, maar hij kon bidden! En dat was heel belangrijk in de dagen, dat het stichten van een Christelijke school nog een zaak van het geloof was.

De 16de Augustus 1865 kon de school worden ingewijd en het eerste hoofd, M. J. Albracht van Uithuizen, geïnstalleerd. Uit de notulen blijkt met hoeveel zorg het beroepen van de meester geschiedde. Men won eerst rechts en links informaties in en zonder uitzondering werd Meester Albracht, geprezen om zijn bekwaamheid en zijn Christelijke levenswandel.

Ds. Vos, hield de feestrede. De kansel werd daartoe welwillend door Ds. Middelveld, afgestaan. Men krijgt de indruk, dat deze oude dominee zelf buiten de de actie stond in tegenstelling met zijn opvolgers.

Uitgenodigd werden o.a. Groen van Prinsterer, van Emmerik, de agent van C.N.O. en de predikanten Ds, Ploos van Amstel, Ds. Enderlee, Ds. Bekking, Ds. Guldenarm en Ds. Ynsonides. Ook de bekende Schoonhoven van Workum, kreeg een speciale uitnodiging. Behalve de twee eersten waren het allen mannen van het Frysk Réveil, die alleen in het mooie boek van Wumkes voorkomen, mannen die uit ons gewest een vooraanstaande positie innamen, zowel wat de uitbreiding van het evangelie als het christelijk onderwijs betreft. Of ze allen aanwezig geweest zijn weet ik niet, maar de notulen vermeldden wel, dat de opening een prachtig getuigenis was.

Van de opvolgers van Meester Albracht moeten speciaal genoemd worden A. B. H. Funcke en S.T. van der Kooi, die lang het Christelijk onderwijs in Lemmer hebben gediend en onder wie de school tot grote bloei kwam. En niet minder verdiend is het noemen van de naam van Marten Folkert de Vries, die de laatste halve eeuw voor de school van grote betekenis is geweest en die ook op kerkelijk en politiek terrein een belangrijke plaats heeft ingenomen, een man van grote ijver en trouw. Hij is overleden op hoge ouderdom.

Door de doleantie raakte de school in handen van de Gereformeerden, maar vooral door de samenwerking van Ds. Zoete en Ds. de Geus, werd later het contact hersteld. Later is deze Christelijke Nationale school gemengd zowel wat het bestuur als het personeel betreft.

In 1892 werd een nieuw schoolgebouw geopend, dat in 1912 werd verbouwd. In 1922 was nieuwbouw weer noodzakelijk en verrees er een flinke school met 7 lokalen. In 1951 moesten er weer twee worden bijgebouwd, later was er al weer ruimtetekort en zullen opnieuw 2 lokalen worden gebouwd. Het hoofd, de heer Boiten, heeft met 10 onderwijzers en onderwijzeressen de zorg voor 366 leerlingen.

Eén van de klassen is speciaal voor de schipperskinderen. Ik mocht een pracht project zien van Lemmer, dat behandeld wordt in de klas V.G.L.O. een voorbeeld dat navolging mogen vinden. Op die wijze leren de kinderen de eigen woonplaats grondig kennen. In het oude gebouw is de Chr. U.L.O. school gevestigd, waarvan de heer Dalstra, hoofd was. Deze school die waarschijnlijk binnenkort ook een nieuw gebouw krijgt telt een 80 leerlingen.

Er is verder een Openbare Lagere school met 275 leerlingen, een Openbare U.L.O. met een 70 leerlingen, terwijl de Rooms Katholieke lagere school door ruim 80 leerlingen wordt bezocht. De polder heeft de groei van alle soorten onderwijs bevorderd.

Economisch leven.

Ruim 100 Jaar geleden stonden er in Lemmer 464 huizen en had het vlek een bevolking van 2620 personen, groot en klein. Daarvan waren 2220 Hervormd en 310 Rooms Katholiek.

In diezelfde statistiek wordt verteld, dat er waren 2 werven, 1 lijnbaan, 1 houtzaagmolen, 1 leerlooierij, 3 bokkingdrogerijen en een pronkstuk van een korenmolen. Deze laatste is later een pakhuis van de C.A.F geworden, dat wil zeggen het onderstuk, want de wieken draaien niet meer lustig rond. Er zijn ook een paar aardewerkfabrieken geweest, 'De Goede Verwachting' en 'De Hoop', respectievelijk op het Turfland en de Lange Streek. Zij werden in de 1800 gezamenlijk verkocht voor f 5140.

De scheepsbouw betekend niet veel meer. Wel zijn er nog bedrijven voor scheepsbenodigdheden, zeilen en netten, benevens visrokerijen. De aardappelsorteerderij is aan de Noordoostpolder te danken. Voorts is er een kisten en vatenfabriek, die aan een 100 mensen werk en brood gaf, terwijl ook de Basaltmaatschappij er een bedrijf heeft. De visserij is sterk achteruit gegaan.

Uit het project van de heer Boiten bleek me, dat voor de afsluiting van de Zuiderzee dit bedrijf jaarlijks ongeveer 216.000 gulden opbracht, terwijl na de afsluiting het bedrag tot 76.000 gulden daalde. Het karakter veranderde ook natuurlijk. Was het vroeger speciaal de ansjovis en de Zuiderzeeharing, nu zijn het vooral de paling en snoekbaars, die gevangen worden. Men heeft in de dagbladen kunnen lezen, dat in dat jaar de vangst bijster slecht is geweest. In 1949 waren er nog 59 vissersschepen, maar dit aantal is sedertdien nog teruggelopen.

Van de markt, die eerst op Donderdag, later op Maandag werd gehouden, is natuurlijk ook weinig of niets overgebleven. De polder heeft voor sommige bedrijven betekenis gehad. Verschillende middenstanders voor zover de landdrost ze toelaat in de polder doen zaken in dit gebied, maar zodra er meer winkels in de nieuwe dorpen komen,  zal het moeilijk worden, om nog te leveren.

Het personenverkeer langs Lemmer is door de spoortreinen ook verminderd. In de19de eeuw kwam er nog een tijd van opleving. Op 1 Juni 1828 werd de eerste stoombootdienst op Amsterdam ingesteld met het stoomschip 'De IJssel'. In 1862 lezen we alweer van een nieuwe stoomboot, 'De Stad Sneek'en in 1868 van een nieuwe dienst per stoomboot van J. S. Lemstra. De diligences gaven aansluiting op deze boten, b.v. die van A. Reitsma, met 12 zitplaatsen.

De bestrating van de weg Lemmer-Sneek in 1843 en het aanleggen van een kunstweg van Lemmer naar Donkerbroek, brachten ook verbetering in het verkeer. Tenslotte kwam er omstreeks 1900 de stoomtram, die voor die tijd een pracht verbinding gaf, met een groot deel van Friesland en met Groningen. De bus heeft de tram echter weggedrukt.

Nog werd in de zomermaanden door vakantiegangers veel gebruik gemaakt van de nachtboot. Vooral zij, die met fiets en veel bagage reizen en voor een koopje willen oversteken, maken gebruik van deze gelegenheid.

Maar Lemmer is niet meer wat het was in vroeger dagen: een belangrijk station voor het verkeer met Holland. De haastige mensen van tegenwoordig (toen ook al) gaan met de elektrische trein of met de bus en auto over de Afsluitdijk. De scheepvaart is overigens door de verbeterde kanalen voor Lemmer van betekenis gebleven en kan dat nog meer worden.

Tenslotte: de grond om Lemmer behalve dan in de polder wordt voor weiland gebruikt. Er zijn flinke boerderijen. Uit het feit, dat er vroeger maar 17 stemmen werden uitgebracht,  blijkt echter wel dat de dorpsgerechtigdheid niet groot was.

Belangrijke personen.

Volgens de heer N. Waringa, heeft Lemmer ook enkele vermaarde personen 'geleverd'; n.l. Andreas Hamconius Myrica, die in de 16de eeuw leefde en die zeer bedreven was in het Chaldeeuws (Oosters-katholieke Kerken), Grieks, Hebreeuws en het Latijn, terwijl hij tevens ook uitblonk in de geneeskunde. Hij schreef ook veel over 'gewijde zaken', maar bij het naderen van de dood heeft hij die papieren alle laten verbranden. Hij stierf op 6 December 1585 te Leeuwarden, waar hij als arts praktiseerde.

Zijn broer was Martinus Hamconius, die verschillende posten in Lemsterland heeft bekleed, maar die meermalen is verbannen om zijn trouw aan Philips II. Zo richtte hij in 1583 een brief aan de bewoners van Oostergo, om terug te keren tot de gehoorzaamheid aan de koning. Niettegenstaande zijn moeilijk leven - drie maal verbannen, vier maal gevangen - bleef hij veel interesse koesteren voor zijn geboorteland en hij gaf in 1609 zijn Frisia uit, waarin hij in het Latijn de voornaamste feiten en personen van Friesland bezingt.

De laatste jaren bracht hij in rust door in zijn geboorteland. Hij gaf ook uit het tableau, "Met vertooninghe der Coninghen, Bisschoppen, princen, Potestaten; Heeren en de Graven van Frieslandt met de gedenkweerdichste saecken van haer soo buiten als binnen 's lants gedaen, van aen begin tot den jare MDCVII". Van dit tableau is een exemplaar in de Kon. Bibliotheek en in het archief van Franeker. Verder worden nog als intellectuelen uit Lemmer genoemd de rechtsgeleerde Augustijn Boelens en Dominicus Mellema.

Door: G.A. Wumkes

1710: 13 October; Octrooi verleend aan Albert Hanzes tot oprichting van een veer van Lemmer op Amsterdam.

Daar doet zich Friesland op en Lemmer door de slaagen
Van 't alverteerend vuur en doodsche waternood
Weleer te streng bezocht, nu lieflijk in den schoot
Der vreê, gekoesterd en beveiligd voor de vlaagen
Der krijgsorkanen

(Willink in 1720 bij zijn aankomst met de Lemster beurtman)