Wiebe Scheffer.

Eins bin ik de pionierfan de mosselkultuer yn ’e Waedsé zegt hij naar aanleiding van het in 1944-45 geschreven rapport over de visserij. Voor de oorlog bestonden er alleen mosselculturen in Zeeland "Ik doe it plan oppere om mosselkulturen yn ’e Waedsé to bring en omdat ik tocht dat dy der ôfgryslik geskikt foar węze soe".

Later zijn er inderdaad mosselculturen in de Waddenzee gekomen "Se sille fansels noait sizze dat it fan in gewoane jonge komt, hwant it moat allegear fan e upper ten komme. Doe haw ik ek’ warskóge dat it fout jgean soe as der gjin paal en perk steld waerd oan ’e fiskfangst. Earst mochten de skippen mar oant tweintich PK węze, doe tritich fjirtich fyftich en nou hawwe se in heel soad deafiske. Ik wie mar in gewoane jonge en dęr lűsterden de prefessors net nei, mar ik ha wol gelyk krigen. Ik hoech net op ’e foargroun to treden. Ik ynteressearje my foar dy dingen en dan set ik it op papier". En zo ontstond een rapport van 84 getypte velletjes dat hij toen naar Den Haag stuurde.

We gaan even terug naar de tijd voor en vlak na de afsluiting van de Afsluitdijk in 1932. "De Lemmer dreau doe foar it greatste part op ’e fiskerij en har nevenbidriuwen as de houtseachmole, seilmakkerij, kűperij, kistjemakkérij en sa. Der wie doe in fiskersfloat fan 110 oant 120 skippen, botters, aken, skouwen en ien Staverse jol. As de skippers in skip ha moasten, dan barde dat faek mei help fan de hangbaes dy’t jild, liende of boarch stie foar it skip. Dan kamen de skippers by de hangbazen yn it kryt to stean". Dat hield in dat de gevangen vis afgeleverd moest worden bij de desbetreffende baas en zo had ieder zijn eigen schepen. De vissers moesten dan maar afwachten wat de bazen voor hun vis over hadden.

"De skippers wienen eins liifeignen. Se waerden útsűge, mar dat wie yn dy tiid gewoante gjin útsűndering". In de dertiger jaren kwam later een visafslag waar de vissers hun buit verkochten.
Nadat Wiebe Scheffer, na drie jaar de HBS verliet in 1934 (ik tocht dat ik alles wol wist) kwam hij - omdat er geen passend werk was - bij zijn oom in de fiskrikkerij. "Der wienen foar de oarloch fiif fiskrikkerijen op 'e Lemmer: De Blaauw, De Rook, De Jager, Sterk en Scheffer". Door de stevige concurrentie en niet zoveel afzet waren de prijzen erg laag. "Wy hawwe it wol ris hawn dan forkochten wy hűndert Südersébokkings, yn in nij houten kistke foar sawntich sinten en dan waerd it franko thűsbisoarge, for it kistke krigen se dan noch in stűr werom".

Dat waren de prijzen in 1935. Met de afsluiting van de Zuiderzee in 1932, verdween ook de voor Lemmer de belangrijkste vis de Zuiderzeeharing. Eerst dacht men dat de haring zich wel zou handhaven in de Waddenzee. Daar was echter het verschil tussen eb en vloed te groot, zodat het geschoten kuit bij eb te lang droog lag en daardoor stierf. Sindsdien is de haringsoort uitgestorven.

Wiebe Scheffer over de haring "Se wienen lang sa tranich net en se wienen lytser. It beste binne se mei de Deenske hearringen to forgelykjen". "As De Lemmer nou noch in fiskersplak en de Sudersé noch iepen west hie, dan hiest de gouden tsientsjes fan ’e strjitte krije kinnen. Mei de nije konserveringsmiddels as djipfries hienen wy nou skatryk west".

De visprijzen zijn de laatste jaren erg gestegen en de Zuiderzeeharing die het hele jaar gevangen kon worden, had kunnen voorkomen, dat er nu op bepaalde plaatsen niet meer op haring gevist mag worden. Het is vroeger wel gebeurd dat de vissers de vangst bij thuiskomst weer over boord kieperden, omdat de hangen vol zaten en niet meer vis konden verwerken.

"Froeger wie fisk folksfoedsel, nou foar de elite". Hij noemt de tijd van voor de oorlog geen 'goede oude tijd' maar hij vindt wel dat er vroeger veel meer sfeer was en in Lemmer was die sfeer wel heel apart. "Der waerd altvd songen, binammen yn 'e hang de hiele dei troch. Sneontojouns stienen wy altyd mei in hele ploech famkes en jonges to sjongen op de âlde trambręge, wy songen dan de doe populaire ferskes. Miskien wie it ek wol it ôfreagearen fan de earmoede. Mar troch dy earmoede wie men folle mear mei elkoar forboun.

As bygelyks in skipper syn netten kwytrekke wie, dan kamen der wer nije netten al moast elke skipper ek in net weijaen". "De hang wie hwat nou it kabaret is. Ast der as jongfeint kaemst, dan waerdst earst altyd fuortstjűrd, om in skobbeseef of in tichte gâtsjepanne.
Gelachen werd er altijd. Was het niet om een of andere streek die uitgehaald was, dan was het wel om een verhaal dat voor historisch doorging en dat door velen getypeerd worden als echte Lemster humor".

Als voorbeeld een van deze verhaaltjes, verteld door Wiebe Scheffer, "Jan Protter roun in kear op in joun oer de âlde trambręge en he al in pear slokjes op. En dęr fâlt ie in 't wetter. Hy ropt om help en dat heart Reade Okke dy't krekt lânskeam. Dat dy dűkt ynienen yn it wetter om de persoan - hy wit noch net hwa ’t it is - derűt to heljen. As er him dan op it lest op ’e wâl hat sjocht er dat it Jan Protter is en seit dan "Hwat dochst dou hjir, dou moatst al lang űnder de pannen węze".

Wiebe Scheffer is inmiddels begonnen met het verzamelen van dit soort verhaaltjes en moet daarvoor heel Nederland afreizen om oud-Lemsters op te zoeken.

Wat zijn nu de echte Lemsters... "Echte Lemsters binne frijbuiters dat sit der djip yn. Hy hat in hekel oan gesach, hy kin nimmen boppe him hawwe. De sfear op ’e Lemmer is der noch wol mar net mear yn dy mate as froeger. Ik tink ek net dat it ütstjęrre sil, tominsten net mei de earstkommende generaesjes. En ast hjir eefkes by de hoeke by de bręge sitten geanst dan hearst dy humor hjir noch wol.

Veel oud-Lemsters komen de laatste jaren terug naar hun geboortedorp, omdat ze zich nog steeds met het dorp verbonden voelen. Alleen Lemmer is Lemmer niet meer aldus Scheffer. "Se ha it hert fan De Lemmer derűt helle. In de buorren zijn veel woningen vervangen door winkels of kantoren. De Lemmer bistiet net mear.

Ondergrondse.

In 1939 verliet Wiebe Scheffer het dorp om naar Den Haag te verhuizen waar hij rijksambtenaar was geworden. "Mar ik bin gjin amtner" zegt hij en daarom vertrok hij in 1941 naar Den Oever, waar hij een baan kreeg in de visserijcentrale. In de oorlog heeft hij in die plaats bij de ondergrondse gezeten. "Dou kaemst net by it forset, dou heardest derby of dou heardest der net by. Mar it forset wie chaotysk al wol ik net sizze dat it oeral sa wie. It is in godswűnder dat er net mear deaden fallen binne. Wy wienen stomme keardels dy’t it hele hushalden der oan weagen op in dilettantyske wize. Ja wy wienen dilettanten. Wy ha wol in distribűsjekantoar leechhelle en faek wapens ophelle mar, wy binne faek allinnich troch stom gelok űntkommen. Krekt foar de krystdagen soenen de Dűtsers my ophelje, myn frou wie doe al njoggen moanne swier fan űs soan.

In dokter dy’t ek yn űs groep siet, hie my de symptoanen fan in sykte ischias forteld. Doe’t se oan ’e doar kamen, bin ik mei sokken en al op będ dűkt. Se raesden dat ik mei moast, mar ik sei dat ik net koe fanwege myn sykte. "Dou moatst mei" raesden se doe. Ik sei: Dan moatte jimme my hjir mar deasjitte, hwant ik kin net. Doe ha se my lizze litten, dat hat myn gelok west. Foar de oarloch hie ik oars al sein dat ik net nei Dűtslan gie en dat hie ik ek net dien, al hie it myn dea wurden.

Doe’t űs jonge sawn wiken wie, binne wie flecht yn in nacht mei in fiskersboat dy’t űs nei De Lemmer brocht. Dęr leinen wy mei in jonkie fan sawn wiken tusken hűndert kistkes sardyn. Njoggentich persint fan de Nederlânners wie laf yn ’e oarloch mar dat nim ik se net kwea óf. Ik ha ek wol eangst kind, mar ik sie ek myn prinsipes. Ik sil my net op é boarst slean, wy ha een soad gelok hawn. It forset wie - mei alle respekt - dochs in lachertje. Fan it idéael dat wy hienen - dat de minsken mear elkoar fordrage soenen - is net folle torjuchte kommen".

Ageren.

Toen de oorlog afgelopen was kwam hij weer bij zijn oom in de rokerij. Die oom hield er in 1951 mee op en Wiebe probeerde het met een wegrestaurant dichtbij Lemmer. De klandizie verminderde toen in ’57 de nieuwe rondweg kwam. In Lemmer kon hij toen geen ander werk vinden en daarom verhuisde de familie naar Ameland. "Ik hie nog al ris op seare teannen trape. Se wienen űs leaver kwyt as ryk".

Hij heeft zich niettemin altijd erg betrokken gevoeld bij het gebeuren in het dorp en heeft - als hij net niet met bepaalde dingen eens was, duidelijk van zich laten horen. En dat was en is regelmatig, want zijn principes zijn vaak niet die van de bestuurders.

"Doe’t ik achttjin jier wie waerd der op ’e Lemmer in amtner foar Sosjale Saken frege en dęr hie ’k op solliciteard. Der wienen 123 sollisitanten mei 68 fan De Lemmer. Doe hearde ik dat er ien fan bűten bineamd wie en dat haw ik yn in brief yn ’e krante setten mei de fraech hwerom’t dęr net ien fan De Lemmer bineamd wie. Doe moast ik by de boargemaster komme en dy frege hwert ik dy fortroulike ynformaësje wei hie. Ik ha ’t him net forteld".

Onlangs toen er een nieuwe havenmeester moest komen heeft hij door een brief in de krant weer van zich laten horen. "Der wienen in soad minsken űt ’e Lemmer mei prima tsjűchskriften mar doe bineamden se ien út Sleat. Dęr ha wy hjir tolve fan yn it dozyn. Mar ja se moatte boppe de tsientűzen ynwenners bliuwe oars reitsje boargemaster en wethalders har fortsjinste kwyt".

Lemmer vindt in hem een van de grootste pleitbezorgers voor de recreatie, omdat volgens hem de plaats het daarvan voor het grootste gedeelte moet hebben. Ergernis heeft het besluit van de gemeenteraad bij hem opgewekt, om die recreatie in het watersportdorp terug te dringen. Hier komt voor hem ook nog een sociaal punt bij "Wy kinne best tnje moanne rést mei minsken út Dútslan en it Westen diele, wy ha noch altyd njoggen oer".

Niet alleen over de visserij heeft hij plannen gemaakt die later uitkwamen "Doe’t der yn 1959 in doarpshűs komme noast ha ik ornearre dat it wol op it plak fan de âlde ULO-skoalle koe. Dat koe doe net, sa ’t se seinen, mar twa jier letter, stie er wol op dat plak". De plaatselijke politieke partijen heeft hij destijds gewaarschuwd om zich meer met net dorp te bemoeien, anders zou er wel eens een andere partij kunnen komen.

Een paar jaar later richtte men Gemeentebelangen op "In profeet wurdt yn eigen lan noait eard" zo stelt hij zichzelf gerust. De raadsleden en andere bestuurders verwijt hij een gebrek aan consequent zijn. Ook zijn eigen partij, de PvdA, die hij gekozen heeft omdat het de minst slechtste is. Zo lang hij het niet met zaken eens is zal hij blijven ageren "Ik bin in fechter en dat sil ik ek wol bliuwe. Ik bin der finansieel dęrtroch net better fan wurden mar űs oate sei altyd al: yn it leste himd sit gjin bűse".

In 1972 kwam hij na ruim tien jaar terug van Ameland omdat hij zijn werk - exploitatie van slijterij en cafetaria wegens een huidziekte niet meer kon uitoefenen. Hij kwam in de WAO en het gezin Scheffer keerde terug naar de geboorteplaats, waar ze nu een nieuw huis bewonen in een van de nieuwste buurten van Lemmer. De tijd komt wel vol hij is actief genoeg en noemt zichzelf de ombudsman van Lemmer. Toch heeft hij het er onlangs nog met zijn vrouw over gehad om te verhuizen naar Den Oever. Daar is de visserij nog levendig aanwezig met een vissersvloot en "de fisk lűkt my dochs noch mear as De Lemmer. Ik hoech echt net de Lemster toer yn it each to hâlden.

Bladzij van het jaarverslag 1950-1951 geschreven door secretaris P. Bootsma.

De LE 87 in de Vluchthaven, links Jurjen Bootsma en Gauke Bootsma (De Skeg) Op de achtergrond de loods van scheepswerf Friesland.

Foto uit 1924, uit de weken, dat er in Lemmer door de Lemster spieringslepers en kuilers een enorme hoeveelheid spiering werd aangevoerd. In geen jaren was de vangst zo groot geweest en er waren dagen dat er 10.000 kg. werd aangevoerd.. Op de foto zien we een span slepers, waarvan de bemanning aan het spieringpluizen is. De jeugd kijkt toe. Als de netten leeggehaald zijn, wordt de spiering afgeslagen. Door de hangknechten werden ze dan in karren opgehaald. De dikken werden er dan uitgezocht om gebakken te worden en de kleineren kwamen in de pekel en werden gerookt.

• Obbe J. Deelstra: Ik ben sinds een jaar of vijf in het bezit van de LE 44, een schouw uit 1934, gebouwd bij Van Goor in Monnickendam voor de Volendammer vissers. In 1937 werden vier van deze schepen door verkocht aan Lemster vissers. De LE 44 aan Jouke Bootsma, die er samen met zijn twee zonen Jurjen en Sake, mee gevist heeft. De naam van het schip is "Jonge Sake" en ze is bijna weer in originele staat terug gebracht. In 1956 is het schip verkocht aan mijnheer Jellema, gymnastiekleraar in Kampen en voorzien van kajuit en meer fraais. In 1971 verkocht aan Martin Kramp, huisarts in Amsterdam met een vakantiehuis in Brandeburen. Nu ligt het schip weer in Kampen, is ingeschreven als 'Varend Monument' en we hebben al een aantal keren deelgenomen aan de Visserij in Workum. Mijn band met Lemmer is door dit schip versterkt en ik wil graag meer weten over het schip en haar visserij verleden. Ik heb zelf een relatie met Lemmer door mijn pake, Obbe van der Bijl die rond 1920 in De Brekkenpolder gewoond heeft.

Spieringvangst te Lemmer.

Ook in Lemmer wordt de vischvangst steeds minder door de drooglegging der Zuiderzee: het resultaat van langen moeizame arbeid is een sobere vangst, die in enkele korven aan land kan worden gezet. Vooraan twee bekende Lemsters. Links: Meinze de Vries (was ook wel loods). Rechts: Steven Visser. Ze visten beiden bij Jan Mulder, eigenaar van de houten aak LE 43, genaamd 'Jonge Philippus'

Deze foto is van 1928. Van links naar rechts: Pieter 'De Lieger' Wouda, Jelle Toering, Willem Toering, Gerard 'Stuur' Platte, Douwe 'Pikpet' Thijsseling, Steven 'Roet' Visser, Pieter Brandenburg, Andries 'De koaning fan 'e Skâns' de Vries, Romke de Jong, Jan 'Doeske' de Blauw.

Daarachter: Roelof van Slageren, Simon 'Jammerhout' Coehoorn, Dirk 'Bot' Bosma, Joh. de Jong, Douwe 'Kwek' Boomsma, Jan 'Ukketsje' Zandstra, Jan. A. Bergsma, Hans Zeldenthuis, Frans Visser, Jouke 'Postro'

• Auke Coehoorn: Simon Coehoorn, staat helemaal niet op deze, wel staat de oudste zoon van Janus Coehoorn LE 76 op deze foto en dit is de achtste persoon van links dit is dus Jan Coehoorn.

In de oorlog rookten de familie Toering, te Lemmer elke week aan boord paling.

Vis en rokersknechten, zittend is Sake Visser (Reade Sake) de man met de hand op zijn hoofd is Evert de Vries. In die dagen zijn beschermer in De Hangen.

Door Evert de Vries.

Vis.

De Vries gaat er even goed voor zitten, alsof hij zijn spijt over dat gemis in een middag van zich af wil praten. De plakboeken met oude foto’s krantenknipsels en andere zaken over het Lemmer van vroeger, liggen binnen handbereik voor hem op tafel. Vis daar draait het om in zijn vertellingen. Tenslotte was Lemmer voor de afsluiting van de Zuiderzee een vissersdorp bij uitstek en belandde ook Evert al op jeugdige leeftijd in een van de vele rokerijen en nettenmakerijen, die het dorp toen rijk was. Een jaar of zeven veel ouder zal hij niet geweest zijn. Want zo verzekert hij, het was nog ver voordat de eerste wereldoorlog uitbrak, dat hij in de nettenmakerij van omke Jan Pen, duizend knopen legde voor een dubbeltje.

De dagen waren lang vooral in de haringtijd of die keren dat het aanbod van ansjovis groot was. "Wy moasten fjochtsje foar us brea" stelt Evert die weinig begrip kan opbrengen voor het geweeklaag van de tegenwoordige mens die met atv wordt groot gebracht, vast. De tijden mochten dan slecht zijn en het leven hard, het weerhield het arbeidersvolk er niet van om tijdens het werk liederen te zingen. De herinnering aan dat gezang tijdens het werken in 'De Hang' tovert een glimlach op 'De Vries' lippen "Sa moai as it doedestiids op’e Lemmer wie" Er valt een stilte waaruit mag blijken dat het Lemmer van nu nooit kan tippen aan het Lemmer in de jaren dat Evert nog ’jongfeint’ was.

Maar de klad kwam in de visserij...Door de Afsluitdijk werd de Zuiderzee IJsselmeer en stonden Evert en zijn maten op straat. En dat allemaal aan het begin van de jaren dertig een periode die de geschiedenisboekjes is ingegaan als crisistijd bij uitstek. Evert woonde bij zijn schoonouders in en kon derhalve fluiten naar een uitkering van de Zuiderzeesteunwet.

"Dan mar foar mysels begjinne" dacht De Vries, die nooit te beroerd was zijn handen uit de mouwen te steken. Zo was hij timmerman werkte hij bij de waterleiding en zat hij ooit op een baggerschuit. Maar met vis heeft hij altijd een speciale band gehad.

Vergunning.

Het was dan ook niet vreemd, dat Evert de Vries in 1933 met een visbakkerij begon. Daarmee verwierf hij in korte tijd een grote vermaardheid in Lemmer en wijde omgeving. De 84-jarige heeft een simpele verklaring voor dat succes.

"Al sis ik it sels ik bakte in lekker fiskje". Dat was niet alleen de cliënten maar ook de collega-viskooplieden niet ontgaan. Evert ziet ze nog staan daar op de brug in het centrum van Lemmer,
Andries Visser, Jan Atsma en Anton Beljon. Woedend waren ze want bij hen was nauwelijks een klant verschenen, terwijl ze bij Evert de hele dag in rijen voor de deur hadden gestaan. "Het is afgelopen met die visbakkerij van jou" zei Visser die zijn beklag had gedaan bij de burgemeester want Evert had geen vergunning.

"De oare moarn haw ik in gesellich petear mei de boargemaster han" herinnert De Vries zich. Ook de reis naar Den-Haag, waar Evert voor de keuringscommissie moest verschijnen, werd een onverdeeld succes. ?"Der wie fisk by, lykas snoekbears, dy’t ik noch nea sjoen hie. Mar de hearen hienen it al gau sjoen doe’t ik in bot klearmeitsje moast. Se seine "De Vries gaat u maar weer naar huis", en de oare dei wie ik erkend fisksuteler". Hij zou dat tot en met 1976 blijven toen hij vanwege gordelroos gedwongen was met venten te stoppen. "As ik dat net krigen hie dan hie ik der no noch stien. Net om de sinten want dêr haw ik no dochs neat mear oan, mar gewoan om’t ik it graach dwaan mocht. Jo hawwe kontakt mei sa’n soad minsken no".

De zelfgebakken vis vormde niet het enige handelsmerk van Evert de Vries. Zomers was hij met de ijskar onderweg en om dat te bewijzen diept hij uit een stapeltje paperassen een oud boekje op 'Kasboek', staat er met sierlijke letters opgeschreven. De eerste notities dateren uit 1934.

"Handoeken foar 86 sinten wite petten 2,30 en sân wite jassen foar 35 gûne" leest Evert voor. ?In tuorke wie ien sint, foar in gruttere frege ik twa sinten, in sjokodip wie trije of fiif en by my koene se in potsje iis foar in dûbeltsje krije" lepelt hij de vooroorlogse prijzen uit zijn blote hoofd op.

Evert mag dan meer dan tien jaar geleden opgehouden zijn met venten, verkopen doet hij nog elke dag. Zo nu en dan kan hij het niet laten even bij te springen in de kleine kruidenierswinkel, van zijn zoon Johannes met wie hij samenwoont in de woning achter de winkel. Zijn schoonvader begon het winkeltje in 1912 en diens naam (Schirm prijkt nog altijd op de winkelruit. Daarop valt ook te lezen dat ’skoanheit’ ooit als bakker is begonnen, maar brood wordt er aan de Nieuwburen al lange tijd niet meer gebakken.

Praatjes worden er wel gemaakt en daarvan moet Evert het als stukjesschrijver hebben. Als de winkelbel de binnenkomst van een klant verraadt, gebeurt het niet zelden dat de klant in kwestie niet voor de handelswaar van Johannes, maar juist voor Evert is gekomen. Ze komen overal vandaan meldt De Vries senior niet zonder trots. "Dan wolle se efkes sjen wa’t no dy man is dy eltse wike in stikje yn’e krante skriuwt" glimt hij. Vaak zijn het kinderen of Kleinkinderen van oude bekenden.

Het is tijd om afscheid te nemen hoewel Evert nogmaals benadrukt nog uren te kunnen doorvertellen. "Moast hearre...Myn heit en mem hienen alve bern dus maklik hiene wy it thus net. Mar ik haw in moai libben hân. Sjonge in soad grappen en laitsje. Ik bin woftefreden. En as it sa bliuwt as it no is, dan wol ik noch wol fierder.

Ansjovisvangst te Lemmer. Rechts-voor is Rauke Kuipers, met zijn broers Tjalling en Bouke Kuipers. (Rauke is de van overgrootvader Geertje Visser.)

Het leeg rond 1930. De vissers zijn aan het werk en zelfs het bezoek uit Akkrum, in vol ornaat helpt mee. Op de achtergrond zijn de drogerspalen voor de netten te zien, waar het staand want gedroogd werd. Achter is tweede van rechts Sibbeltje Bootsma.

• Hendrik Bootsma: De man in het midden van de foto, met scheve pet is Hendrik Visser, de man naar wie ik ben vernoemt. Pake Hendrik Visser (bijnaam Hendrik Wilschut)