Tekening -1886. Ingezonden door de heer Jo Steenstra.

Lemmer (1892-1928)

Twee jeugdige pottenbakkerszonen, Cornelis Steenstra (1875-1935) en Fokke Hoekstra (1877-1951) experimenteerden vanaf 1892 met kerf-sneewerk in het sinds de 18e eeuw bestaande bedrijf te Lemmer. Door de plaatselijke predikant werden ze in contact gebracht met belangstellenden buiten Friesland.

De Maatschappij ter bevordering van de Nijverheid te Haarlem werd een enthousiast promotor van deze Friese volkskunst die als een welkome vernieuwing van de Nederlandse kunstnijverheid werd begroet; de groothandel N.F. Van Gelder & Co. te Amsterdam nam het op in zijn assortiment. Via deze kanalen werd een nieuwe doelgroep bereikt: welvarende burgers in de steden. Het kleurgebruik werd levendiger; niet geel, groen of donkerbruin, maar alle drie tegelijk, waaraan de kleur blauw nog werd toegevoegd.

Het assortiment veranderde mee, minder gebruiksvoorwerpen voor het huishouden, meer decoratieve artikelen voor serre en salon, zoals piëdestals (zuilen), grote bloempotten, vazen en klokken. Traditionele voorwerpen als spaarvarkens, theelichtjes, testen en tabakspotten bleven in productie.

Er werd met succes deelgenomen aan enkele nijverheidstentoonstellingen, met bekroningen in Harlingen (1894) en Amsterdam (1895). Naast Van Gelder claimde de firma Titus Postma te Leeuwarden de alleenverkoop van het Lemster snijwerk. De bloeiperiode duurde slechts tot 1899. Toch is er vrij veel werk bewaard, meestal met de hand gesigneerd (ingekrast) door de snijders met hun namen of initialen en de toevoeging Lemmer. De belangrijkste waren Cornelis Steenstra (C.S.), Fokke Hoekstra (F.H.) en hun broers Daniël (Daan) Steenstra (D.S.) en Hoite Hoekstra (H.H.).

Na een onderbreking werd in 1902 het snijwerk weer opgevat, dat aanvankelijk gesigneerd werd met C. Steenstra & Co. Daniël Steenstra was inmiddels naar Sneek vertrokken, Hoite Hoekstra, eigenlijk letterzetter van beroep, naar Rotterdam. Cornelis Steenstra nam het bedrijf omstreeks 1905 over van de eigenaar, de aannemer Pieter de Vries* 

Fokke Hoekstra verdween uit beeld. Steenstra ging door met het snijwerk, geholpen door Ike Rippen en vele anderen. Hij experimenteerde graag met glazuren en verfijnde het snijwerk, dat gesigneerd werd met het stempel Lemmer Holland. In 1928 werd het bedrijf gesloten.

Bron: www.geni.com 

* DE TWEE "GROF" AARDEWERK FABRIEKEN IN LEMMER.

Er waren twee pottenbakkerijen in Lemmer. De ene heette "De goede verwachting" en stond op het Turfland. De andere, en de oudste van de twee, was "De Hoop". Beide bedrijven waren eigendom van pottenbakker Freerk Harmens en later van zijn familie. Zijn zoon Sijbe Freerks en kleinzoon Willem Sijbes Monsma namen het vak van hem over.

Hendrik Monsma Kleinhouwer, een andere zoon, was de volgende in lijn om het werk voort te zetten. Helaas overleed Hendrik in juli 1880, op slechts 23-jarige leeftijd. Hierdoor besloot de familie om beide fabrieken te verkopen.

Bij de veiling waren timmermannen Hendrik Harmens Visser (1838-1900) en Pieter Martens de Vries (1832-1913) de hoogste bieders. Elk bood op één van de bedrijven. Uiteindelijk kocht Pieter Martens de Vries allebei de fabrieken voor 5587 gulden.

De familie van Pieter Martens de Vries was in de eerste helft van de 20e eeuw nog steeds de eigenaar van de pottenbakkerij op het Turfland.

Bron: www.familie-boersma.nl

1. Cornelis Wytzes Steenstra, geboren op 26 april 1814 te Harlingen, overleden 18 april 1873 te Sneek. Gehuwd met Nieske Jans Kingma, geboren op 3 augustus 1814 te Franeker, dochter van Jan Wybes Kingma en Maatje Willems Wierstra.

Uit dit huwelijk.

1. Dominicus Cornelis Steenstra, geboren op 27 september 1847 te Harlingen, op bijna 1 jarige leeftijd overleden op 9 september 1848 te Harlingen, ten tijde van dit overlijden woonde Cornelis en Nieske op Zoutsloot 28 te Harlingen (A-121)

2. Dominicus Cornelis Steenstra, geboren op 27 april 1849 te Sneek. Zie 2

3. Jan Steenstra, geboren op 23 mei 1853 te Sneek.

2. Dominicus Cornelis Steenstra, geboren op 27 april 1849 te Sneek, overleden op 15 januari 1926 te Sneek. Gehuwd (1) op 25 mei 1873 te Sneek met Foekje Osinga, dochter van Daniël Osinga en Antje de Vries. Gehuwd (2) op 9 maart 1883 te Lemmer met Margje Barteles Kok, geboren op 9 augustus 1848 te Lemmer, overleden op 20 juli 1928 te Lemmer, dochter van Bartele Symons Kok en Grietje Poppes Hepkema. In 1876 ging Dominicus van Sneek naar Lemmer.

Uit het 1e huwelijk.

1. Cornelis Steenstra, geboren op 14 april 1875 te Sneek. Gehuwd met Grietje de Jong.

2. Daniël Steenstra, geboren op 4 september 1878. Gehuwd met Durkje Lanting.

Kinderen van Daniël en Durkje

1. Dominicus Steenstra, geboren op 14 oktober 1903. Gehuwd op 7 juni 1924 met Grietje de Jong, dochter van Thijs de Jong.

Kinderen van Dominicus en Grietje

1. Daniël Steenstra (geboren 1926) Overleden 7 september 2000

2. Thijs Steenstra (geboren 1930). Overleden: 26 augustus 2004. Thijs is vernoemd naar de vader van Grietje (Thijs de Jong) Daniël en Thijs zijn samen in 1953 geëmigreerd naar Nieuw Zeeland naar Wellington.

Bron: Jacob Visser: Grietje de Jong is de zuster van mijn oma Lipkje de Jong (getrouwd met Foeke Visser)

2. Fedde Steenstra. Gehuwd op 22 mei 1926 met Antje Slump.

Uit het 2e huwelijk.

3. Antje Steenstra, geboren op 12 oktober 1883 te Lemmer, overleden op 26 februari 1958 te Muiden. Gehuwd op 12 februari 1914 te Lemmer met Jan Slump. Antje woont op 1 juli 1934 te Gaast.

Op 13 juni 1950 gaat zij voor een tijdje naar Ontario; naar haar dochter Margje in Hamilton.
Op 18 september 1951 is zij terug (Haskerland).
Op 21 september 1951 gaat zij naar Muiden, en vandaar op 16 september1952 naar Weesp, naar het Bartholomeus Gast- en armenweeshuis. Dittehuis is opgericht rond 1400, en was rond 1950 zwaar verouderd. De mensen sliepen op mannen- en vrouwen slaapzalen, er was een gemeenschappelijke eetzaal en dagverblijf. Geen enkele privacy. Er waren een "vader en moeder" die de scepter zwaaiden. In 1954 is dit tehuis opgeheven en verhuisden de ouwetjes naar het nieuwe Niftarlake in Weesp. Daar kreeg een ieder een eigen kamer. Men was perplex! In Niftarlake is Antje overleden en begraven in Muiden.

4. Siemon Steenstra* geboren op 15 juni 1885 te Lemmer, overleden op 4 april 1952 te Borculo. Gehuwd op 25 januari 1917 te Lemmer met Maria Dijkstra, geboren op 8 juni 1890 te Lemmer, overleden op 15 augustus 1970 te Eibergen, dochter van Jenne Tjallings (Jenne) Dijkstra en Geertje Jeltes (Geertje) Visser.

Kinderen: Margje, Geertje en Antje.

5. Nieske Steenstra, geboren op 10 december 1889 te Lemmer.

Bron: www.genealogieonline.nl 

* Maria Mizen vertelt: Mijn grootvader Siemon Steenstra was een halfbroer van Cornelis, Hij is geboren uit het tweede huwelijk van Dominicus Cornelis Steenstra met Margje Kok. Hij is door de dominee geholpen om evangelist te worden, dus hij is geen pottenbakker geworden. De dominee heeft het gezin financieel geholpen om hem te laten leren.

Ik heb een trouwboekje van Siemon Steenstra en een foto van zijn 25 jarig huwelijk met Maria Dijkstra.

Maria Mizen vertelt: Ik ben ook in het bezit van een klompje en kannetje van het Lemster-snijwerk. Deze heb ik via mijn moeder geërfd.

De jonge Cornelis Steenstra, aan het werk in de aardewerkfabriek "De Goede Verwachting" eens gelegen aan het Turfland in Lemmer. De foto is in het eind van de 19e eeuw genomen.

Brandstofhandel R. Verhoeff - Brandstoffenhandel "De Goede Verwachting R. Verhoeff" staat op het bord. Gevestigd in de oude pottenbakkerij op het Turfland.

Tot oktober 1928 zat aardewerkfabriek "De Goede Verwachting" in dit pand. Daarna kwam er een turfhandel van meneer R. Verhoeff. Later werd het jarenlang gebruikt door het Expeditiebedrijf van Gebr. van der Bijl. In september 1975 is het pand gesloopt. De woning van de voormalige aardewerkfabriek werd in november 1928 gekocht door meneer D. Hak uit Lemmer voor 2.557 gulden.

Dominee legde basis.

In de aardewerkfabriek "De Goede Verwachting," gelegen aan het Turfland in Lemmer, werd vanaf het einde van de 19e eeuw tot het jaar 1928 het gerenommeerde Lemster aardewerk geproduceerd. Het merendeel van de vervaardigde producten uit de fabriek van Steenstra werd gedecoreerd met de kenmerkende kerfsnee-techniek, een ambachtelijke methode die nauw verwant is aan houtsnijwerk.

In het jaar 1892 bracht Ds. O. Schrieke, destijds predikant binnen de Nederlandse Hervormde Kerk te Lemmer, een bezoek aan de pottenbakkerij. Tijdens dit bezoek maakte de predikant kennis met het werk van de jonge Steenstra. Hij was diep onder de indruk van diens vakmanschap en toonde zodanige belangstelling dat hij de destijds 17-jarige Steenstra aanspoorde om zich verder te specialiseren in het vervaardigen van kunstaardewerk.

De dominee verstrekte aan Steenstra jr. een collectie platen met afbeeldingen van historische houtsnijkunst, welke hij in bruikleen had ontvangen van de directeur van het Museum voor Kunstnijverheid te Haarlem. Het ontwerpen en vervaardigen van kunstaardewerk ging de jonge Steenstra met toenemende vaardigheid en bekwaamheid steeds beter af.

Op 1 augustus 1892 verliet de eerste bestelling van kunstaardewerk de fabriek aan het Turfland, een mijlpaal in de geschiedenis van het bedrijf. De hoogwaardige producten van de beginnende Lemster pottenbakker wisten een breed publiek te imponeren. Veel bezoekers van Lemmer namen artikelen uit de uitgebreide collectie kunstaardewerk mee als waardevol aandenken. Op een later moment werd het bedrijf overgenomen door Cornelis Steenstra. Hij richtte zich met toewijding op de vervaardiging van het verfijnde Lemster kunstaardewerk, terwijl hij tevens aandacht bleef besteden aan de dagelijkse taken die onlosmakelijk verbonden zijn aan het ambacht van pottenbakken.

Uit erkentelijkheid voor de bijzondere steun en aanmoediging die Ds. Schrieke hem bood in zijn werkzaamheden, vervaardigde Cornelis Steenstra een schaalmodel van de Nederlandse Hervormde Kerk van Lemmer in aardewerk, speciaal ter ere van deze predikant. Helaas is dit zorgvuldig vervaardigde aardewerkmodel bij een verhuizing verloren gegaan.

Twee pottenbakkerijen in Lemmer.

Aan het begin van de 19e eeuw was de provincie Friesland, in vergelijking met de meeste andere provincies, nog rijkelijk voorzien van pottenbakkerijen. Statistische gegevens met betrekking tot de Nederlandse nijverheid tonen aan dat er in 1819 in de regio Lemsterland nog 29 pottenbakkerijen actief waren, waarin in totaal 115 arbeidskrachten werkzaam waren.

In de opgave uit het jaar 1808 aan de Landdrost werd formeel meegedeeld dat er in Lemmer twee pottenbakkerijen gevestigd waren. Volgens de "Stads- en Dorpskroniek van Friesland" vond op 28 oktober 1880 een veiling plaats van twee grofaardewerkbakkerijen in Lemmer, als gevolg van een sterfgeval. Deze bakkerijen droegen de namen "De Goede Verwachting" en "De Hoop".

De eerste genoemde fabriek was gesitueerd aan het Turfland, aan het vaarwater de Zijlroede, en werd geëxploiteerd door weduwe W. Monsma-Kleinhouwer. De fabriek, genaamd "De Goede Verwachting", onderging in het jaar 1874 een volledige modernisering. De aardewerkfabriek "De Hoop" was gevestigd aan de Langestreek. De gezamenlijke waarde van beide pottenbakkerijen tijdens de veiling werd vastgesteld op een bedrag van f 5.140,-.

Op 1 augustus 1802 werd de eerste bestelling vanuit de fabriek aan het Turfland verzonden. Deze fabriek, die in september 1975 werd gesloopt, heeft nadien nog dienstgedaan als locatie voor de turfhandel van R. Verhoeff en het expeditiebedrijf van de gebroeders Van der Bijl.

Cornelis' dochters, mejuffrouw Foekje Antje Steenstra en haar zuster Siepke de Jong Veenstra, hebben het ambacht van hun ouders geleerd. Hun vader en moeder waren beiden diep betrokken bij het vakmanschap, waarbij hun moeder zich tevens intensief met kleuren bezighield. In die tijd werd het aardewerk op ambachtelijke wijze vervaardigd met zeer eenvoudige gereedschappen, zoals zakmessen, passers, pennetjes en andere hulpmiddelen waarmee de decoratieve kerven in de werkstukken werden aangebracht. Het productieproces werd en wordt met een grote toewijding aan het ambacht en een verfijnd gevoel voor kunstzinnigheid uitgevoerd, resulterend in een brede collectie kunstzinnig aardewerk van uiteenlopende vormen. Deze stukken hebben de fabriek in Lemmer verlaten en omvatten onder andere potten, komforen, schotels, spaarvarkens, testen, tabakspotten, vazen, sleetjes, doosjes, klompjes, onderzetters, wandborden, kannetjes, bakjes, bloempotten, schenkkannen, kruiken, kopjes, sigarenbekers, asbakken, reclameborden, en meer.

Pottenbakkersglorie.

Een aanzienlijk deel van deze producten werd vervaardigd in de fabriek van Cornelis Steenstra, hoewel niet alle exemplaren door hem persoonlijk zijn gemaakt. De naam Fokke Hoekstra wordt daarbij eveneens met regelmaat vermeld. Hoekstra heeft, soms zelfstandig en in andere gevallen in samenwerking met Steenstra, zijn naam op de door hem vervaardigde producten aangebracht. Bovendien wordt zijn naam, in combinatie met die van C. Steenstra, vermeld op een van de medailles die de fabriek op diverse tentoonstellingen heeft ontvangen. Deze feiten, aldus de catalogus, suggereren dat Fokke Hoekstra een belangrijke medewerker van Cornelis Steenstra is geweest. Hij werd geboren te Lemmer op 16 juli 1877 als zoon van Pier Hoekstra, die werkzaam was als pottenbakkersknecht. Zowel een foto van Pier Hoekstra als van Cornelis Steenstra is opgenomen in de catalogus.

Tijdens haar bloeiperiode kende de kunstaardewerkfabriek "De Goede Verwachting" een personeelsbestand van zeven medewerkers. In 1890 traden Johannes Rippen (1859-1927) en Hotze de Vries (1867-1924) toe als pottenbakkersknechten, waarmee zij tot aan hun overlijden een belangrijk onderdeel van de vaste kern van het bedrijf vormden.

Daarnaast is er ook werk van Ieke Rippen bewaard gebleven, waaronder een onderzetter uit 1912 en een houtsnijwerkplank met verfijnde kerfsneden. Andere opmerkelijke bijdragen zijn een onderzetter van Sietse Brandenburg uit 1907 en een exemplaar van A. Bangma uit 1918. Schelte Bijlsma, van wie de gemeente een model van een Lemster schouw als provinciaal geschenk heeft aangekocht, evenals een Lemster Aak voor de oudheidkamer, heeft eveneens een periode bij "De Goede Verwachting" gewerkt. Veel inwoners van Lemmer en voormalig Lemmer zullen zich ongetwijfeld ook Douwe "Pottebakker" (de Vries) herinneren, die een bekende verschijning was binnen de onderneming.

Op 15 oktober 1928 kwam er helaas een einde aan de succesvolle periode van de fabriek. De onderneming werd verkocht, vermoedelijk omdat zij niet langer in staat was te concurreren onder de verslechterende economische omstandigheden. Enkele dagen na de verkoop vertrok de familie Steenstra naar Gouda, waar de heer Steenstra een functie vervulde binnen de aardewerkindustrie van Jonkers. Hoewel de familie zich daar vestigde, werd aangenomen dat in Gouda nog steeds Lemster aardewerk werd vervaardigd, zij het in fellere kleurstellingen. Op 1 oktober 1934 verhuisde het gezin Steenstra van Gouda naar Workum. In Workum was Cornelis Steenstra meer dan een jaar werkzaam in de pottenbakkerij van R. de Boer. Helaas overleed hij op 2 december 1935 in Workum. Hij werd begraven in Lemmer, waarmee de verbinding met zijn geboorteplaats behouden bleef.

Van de twee eerdergenoemde pottenbakkerijen heeft "De Goede Verwachting" het langst standgehouden, namelijk tot 15 oktober 1928. Dit bedrijf is onder andere eigendom geweest van de heer Pieter Martens de Vries, bijgenaamd Pieterbaas, die tevens de oprichter was van de Pietersbuurt.

Na deze periode kwam de pottenbakkerij in handen van Cornelis Steenstra. Cornelis Steenstra werd geboren op 14 april 1875 in Sneek. Zijn vader, Dominicus Cornelis Steenstra, was eveneens actief als pottenbakker in dienst van Pieter Martens de Vries. Voorafgaand aan zijn werkzaamheden bij De Vries waren zowel Dominicus als zijn zoon Cornelis betrokken bij de aardewerkproductie in Sneek. Cornelis Steenstra trad uiteindelijk zelf in dienst bij De Vries, waar hij zijn loopbaan begon als leerling-pottenbakker.

Twee afbeeldingen uit een prijscourant 'Lemster kunstaardewerk' in 1895 uitgegeven door Titus Postma, Leeuwarden.