Tekening -1886. Ingezonden door de heer Jo Steenstra.

Lemmer (1892-1928)

Twee jeugdige pottenbakkerszonen, Cornelis Steenstra (1875-1935) en Fokke Hoekstra (1877-1951) experimenteerden vanaf 1892 met kerf-sneewerk in het sinds de 18e eeuw bestaande bedrijf te Lemmer. Door de plaatselijke predikant werden ze in contact gebracht met belangstellenden buiten Friesland.

De Maatschappij ter bevordering van de Nijverheid te Haarlem werd een enthousiast promotor van deze Friese volkskunst die als een welkome vernieuwing van de Nederlandse kunstnijverheid werd begroet; de groothandel N.F. Van Gelder & Co. te Amsterdam nam het op in zijn assortiment. Via deze kanalen werd een nieuwe doelgroep bereikt: welvarende burgers in de steden. Het kleurgebruik werd levendiger; niet geel, groen of donkerbruin, maar alle drie tegelijk, waaraan de kleur blauw nog werd toegevoegd.

Het assortiment veranderde mee, minder gebruiksvoorwerpen voor het huishouden, meer decoratieve artikelen voor serre en salon, zoals piëdestals (zuilen), grote bloempotten, vazen en klokken. Traditionele voorwerpen als spaarvarkens, theelichtjes, testen en tabakspotten bleven in productie.

Er werd met succes deelgenomen aan enkele nijverheidstentoonstellingen, met bekroningen in Harlingen (1894) en Amsterdam (1895). Naast Van Gelder claimde de firma Titus Postma te Leeuwarden de alleenverkoop van het Lemster snijwerk. De bloeiperiode duurde slechts tot 1899. Toch is er vrij veel werk bewaard, meestal met de hand gesigneerd (ingekrast) door de snijders met hun namen of initialen en de toevoeging Lemmer. De belangrijkste waren Cornelis Steenstra (C.S.), Fokke Hoekstra (F.H.) en hun broers Daniël (Daan) Steenstra (D.S.) en Hoite Hoekstra (H.H.).

Na een onderbreking werd in 1902 het snijwerk weer opgevat, dat aanvankelijk gesigneerd werd met C. Steenstra & Co. Daniël Steenstra was inmiddels naar Sneek vertrokken, Hoite Hoekstra, eigenlijk letterzetter van beroep, naar Rotterdam. Cornelis Steenstra nam het bedrijf omstreeks 1905 over van de eigenaar, de aannemer Pieter de Vries* 

Fokke Hoekstra verdween uit beeld. Steenstra ging door met het snijwerk, geholpen door Ike Rippen en vele anderen. Hij experimenteerde graag met glazuren en verfijnde het snijwerk, dat gesigneerd werd met het stempel Lemmer Holland. In 1928 werd het bedrijf gesloten.

Bron: www.geni.com 

* DE TWEE “GROF” AARDEWERK FABRIEKEN IN LEMMER.

De genoemde pottenbakkerij op het Turfland, “De goede verwachting”, was één van de twee Lemster pottenbakkerijen. De andere en tevens oudste, was “De Hoop”. Beide pottenbakkerijen zijn eigendom geweest van pottenbakker Freerk Harmens en zijn nakomelingen. Freerks zoon Sijbe Freerks en kleinzoon Willem Sijbes Monsma zetten de traditie voort.

Zoon Hendrik Monsma Kleinhouwer was als pottenbakker de beoogde opvolger, maar Hendrik overlijd in juli 1880 op 23-jarige leeftijd en de familie gaat over tot verkoop van beide Lemster “grof” aardewerk fabrieken.

Bij de veiling zijn aanvankelijk de timmerlui Hendrik Harmens Visser (1838-1900) en Pieter Martens de Vries (1832-1913) de broer van Christaan de Vries, de hoogste bieders, elk op één van de bedrijven. Uiteindelijk koop Pieter Martens de Vries de beide bedrijven voor een bedrag van 5587 gulden.

Pieter Martens, geboren op 11 juni 1832

De erfgenamen van Pieter Martens de Vries zijn in de eerste helft van de 20e eeuw nog steeds eigenaar van de pottenbakkerij op het Turfland.

Bron: www.familie-boersma.nl

Dominicus Cornelis Steenstra

1. Cornelis Wytzes Steenstra, geboren op 26 april 1814 te Harlingen, overleden 18 april 1873 te Sneek. Gehuwd met Nieske Jans Kingma, geboren op 3 augustus 1814 te Franeker, dochter van Jan Wybes Kingma en Maatje Willems Wierstra.

Uit dit huwelijk.

1. Dominicus Cornelis Steenstra, geboren op 27 september 1847 te Harlingen, op bijna 1 jarige leeftijd overleden op 9 september 1848 te Harlingen, ten tijde van dit overlijden woonde Cornelis en Nieske op Zoutsloot 28 te Harlingen (A-121)

2. Dominicus Cornelis Steenstra, geboren op 27 april 1849 te Sneek. Zie 2

3. Jan Steenstra, geboren op 23 mei 1853 te Sneek.

2. Dominicus Cornelis Steenstra, geboren op 27 april 1849 te Sneek, overleden op 15 januari 1926 te Sneek. Gehuwd (1) op 25 mei 1873 te Sneek met Foekje Osinga, dochter van Daniël Osinga en Antje de Vries. Gehuwd (2) op 9 maart 1883 te Lemmer met Margje Barteles Kok, geboren op 9 augustus 1848 te Lemmer, overleden op 20 juli 1928 te Lemmer, dochter van Bartele Symons Kok en Grietje Poppes Hepkema. In 1876 ging Dominicus van Sneek naar Lemmer.

Uit het 1e huwelijk.

1. Cornelis Steenstra, geboren op 14 april 1875 te Sneek. Gehuwd met Grietje de Jong.

2. Daniël Steenstra, geboren op 4 september 1878. Gehuwd met Durkje Lanting.

Kinderen van Daniël en Durkje

1. Dominicus Steenstra, geboren op 14 oktober 1903. Gehuwd op 7 juni 1924 met Grietje de Jong, dochter van Thijs de Jong.

Kinderen van Dominicus en Grietje

1. Daniël Steenstra (geboren 1926) Overleden 7 september 2000

2. Thijs Steenstra (geboren 1930). Overleden: 26 augustus 2004. Thijs is vernoemd naar de vader van Grietje (Thijs de Jong) Daniël en Thijs zijn samen in 1953 geëmigreerd naar Nieuw Zeeland naar Wellington.

Bron: Jacob Visser: Grietje de Jong is de zuster van mijn oma Lipkje de Jong (getrouwd met Foeke Visser)

2. Fedde Steenstra. Gehuwd op 22 mei 1926 met Antje Slump.

Uit het 2e huwelijk.

3. Antje Steenstra, geboren op 12 oktober 1883 te Lemmer, overleden op 26 februari 1958 te Muiden. Gehuwd op 12 februari 1914 te Lemmer met Jan Slump. Antje woont op 1 juli 1934 te Gaast.

Op 13 juni 1950 gaat zij voor een tijdje naar Ontario; naar haar dochter Margje in Hamilton.
Op 18 september 1951 is zij terug (Haskerland).
Op 21 september 1951 gaat zij naar Muiden, en vandaar op 16 september1952 naar Weesp, naar het Bartholomeus Gast- en armenweeshuis. Dittehuis is opgericht rond 1400, en was rond 1950 zwaar verouderd. De mensen sliepen op mannen- en vrouwen slaapzalen, er was een gemeenschappelijke eetzaal en dagverblijf. Geen enkele privacy. Er waren een "vader en moeder" die de scepter zwaaiden. In 1954 is dit tehuis opgeheven en verhuisden de ouwetjes naar het nieuwe Niftarlake in Weesp. Daar kreeg een ieder een eigen kamer. Men was perplex!
In Niftarlake is Antje overleden en begraven in Muiden.

4. Siemon Steenstra* geboren op 15 juni 1885 te Lemmer, overleden op 4 april 1952 te Borculo. Gehuwd op 25 januari 1917 te Lemmer met Maria Dijkstra, geboren op 8 juni 1890 te Lemmer, overleden op 15 augustus 1970 te Eibergen, dochter van Jenne Tjallings (Jenne) Dijkstra en Geertje Jeltes (Geertje) Visser.

Kinderen: Margje, Geertje en Antje.

5. Nieske Steenstra, geboren op 10 december 1889 te Lemmer.

Bron: www.genealogieonline.nl 

* Maria Mizen vertelt: Mijn grootvader Siemon Steenstra was een halfbroer van Cornelis, Hij is geboren uit het tweede huwelijk van Dominicus Cornelis Steenstra met Margje Kok. Hij is door de dominee geholpen om evangelist te worden, dus hij is geen pottenbakker geworden. De dominee heeft het gezin financieel geholpen om hem te laten leren.

Ik heb een trouwboekje van Siemon Steenstra en een foto van zijn 25 jarig huwelijk met Maria Dijkstra.

Siemon Steenstra & Maria Dijkstra. Een foto van hun 25 jarig huwelijk.

Maria Mizen vertelt: Ik ben ook in het bezit van een klompje en kannetje van het Lemster-snijwerk. Deze heb ik via mijn moeder geërfd.

De jonge Cornelis Steenstra, aan het werk in de aardewerkfabriek "De Goede Verwachting" eens gelegen aan het Turfland in Lemmer. De foto is in het eind van de 19e eeuw genomen.

Brandstofhandel R. Verhoeff. -Brandstoffenhandel "De Goede Verwachting R. Verhoeff" staat op het bord te lezen. De oude Pottenbakkerij op het Turfland.

In het pand was tot oktober 1928 de aardewerkfabriek "De Goede Verwachting" gevestigd. Daarna is er een turfhandel van de heer R. Verhoeff in gevestigd geweest, terwijl vervolgens dit perceel jarenlang in gebruik is geweest bij het Expeditiebedrijf van Gebr. van der Bijl. In september 1975 is het pand afgebroken. De bij de voormalige aardewerkfabriek behorende woning is in november 1928 aangekocht door de heer D. Hak te Lemmer voor de prijs van f 2.557.-.

Dominee legde basis.

In de aardewerkfabriek "De Goede Verwachting" die aan het Turfland in Lemmer was gevestigd, werd van het eind van de 19e eeuw tot 1928 het befaamde Lemster aardewerk gemaakt. Het overgrote deel van het werk van Steenstra's fabriek werd versierd in een kerfsnee-techniek, direct verwant aan houtsnijwerk.

In 1892 bracht Ds. O. Schrieke, destijds Nederlands Hervormd predikant in Lemmer, een bezoek aan de pottenbakkerij. Bij dit bezoek werd de predikant geconfronteerd met het werk van de de jonge Steenstra. Hij raakte er door geboeid en er zó in geïnteresseerd, dat hij de toen 17 jarige Steenstra aanspoorde om zich verder te bekwamen in het maken van kunstaardewerk.

De dominee stelde Steenstra jr. in het bezit van platen met voorstellingen van oude houtsnijkunst, die hij in bruikleen had ontvangen van de directeur van het Museum voor Kunstnijverheid in Haarlem. Het ontwerpen en het vervaardigen van het kunstaardewerk ging de jeugdige Steenstra steeds beter af.

Op 1 augustus 1892 was het dan zover, dat de eerste bestelling kunstaardewerk de fabriek op het Turfland verliet. De producten van de jonge Lemster pottenbakker spraken velen aan en menigeen, die Lemmer aandeed, nam uit de grote collectie kunstaardewerk wel wat mee. Op een gegeven moment nam Cornelis Steenstra het bedrijf van de Vries over. Hij zelf hield zich zoveel mogelijk bezig met de vervaardiging van het Lemster kunstaardewerk, waarbij uiteraard het gewone dagelijkse werk, verbonden aan het pottenbakken, evenzeer zijn aandacht had.

Uit dankbaarheid voor het feit, dat Ds. Schrieke hem zo had gesteund en gestimuleerd bij zijn werk, heeft Cornelis Steenstra voor deze predikant een op schaal gemaakt model van de Nederlandse Hervormde Kerk van Lemmer in aardewerk vervaardigd. Het aardwerkmodel is helaas bij een verhuizing gesneuveld.

Twee pottenbakkerijen in Lemmer.

In het begin van de 19e eeuw waren in Friesland in verhouding tot de meeste andere provincies nog een groot aantal pottenbakkerijen gevestigd. Volgens de statistische gegevens van de Nederlandse Nijverheid blijken er in 1819 nog 29 pottenbakkerijen, met in totaal 115 werkkrachten in Lemsterland.

Ook in de opgave van 1808 aan de Landrost werd medegedeeld, dat er in Lemmer twee pottenbakkerijen gevestigd waren. In de Stads en Dorpskroniek van Friesland staat, dat op 28 oktober 1880 wegens sterfgeval twee grof-aarde werkbakkerijen in Lemmer zijn geveild, te weten ,, De Goede Verwachting" en "De Hoop".

Eerstgenoemde fabriek was gelegen op het Turfland aan het vaarwater de Zijlroede en werd gedreven door weduwe W. Monsma-Kleinhouwer. "De Goede Verwachting" werd in 1874 geheel gemoderniseerd. De aardewerkfabriek "De Hoop" bevond zich aan de Langestreek. De waarde van beide pottenbakkerijen op de veiling was f 5.140,-.

Op 1 augustus 1802 ging de eerste bestelling de fabriek uit die aan het Turfland stond (en in september 1975 werd afgebroken, nadat er achtereenvolgens nog de turfhandel van R. Verhoeff en het expeditiebedrijf van gebr. v.d. Bijl in gevestigd was geweest).

Cornelis dochters, mej. Foekje Antje Steenstra en haar zuster Siepke de Jong Veenstra, leerden het vak van hun vader en moeder, want de laatste heeft ook veel met kleuren gewerkt, vroeger werd het aardewerk vervaardigd, met zeer simpele gereedschappen: zakmesjes, passer, pennetje e.d. waarmee in de werkstukken de kerven werden gezet, het procedé wordt gevolgd met een grote dosis liefde voor het ambacht én met veel kunstzin voor een grote serie kunstaardewerk producten van uiteenlopende vormen die de fabriek in Lemmer hebben verlaten:potten, komforen, schotels, spaarvarkens, testen, tabakspotten, vazen, sleetjes, doosjes, klompjes, onderzetters, wandborden, kannetjes, bakjes, bloempotten, schenkkannen, kruiken, kopjes, sigarenbekers, asbakken, reclameborden etc. etc.

Pottenbakkersglorie.

Ze kwamen voor het merendeel wel uit de fabriek van Cornelis Steenstra, maar die heeft ze niet allemaal zelf gemaakt. Zo komt de naam Fokke Hoekstra ook nog al eens een keer voor. Hij heeft, soms alleen, soms samen met Steenstra, zijn naam in de door hem vervaardigde producten achtergelaten, en ook op één der medailles die de fabriek op verschillende tentoonstellingen kreeg, staat zijn naam in combinatie met die van C. Steenstra vermeld. Gezien deze feiten, aldus de catalogus, moet hij een belangrijke medewerker van C. Steenstra zijn geweest. Hij werd te Lemmer op 16 juli 1877 geboren als zoon van Pier Hoekstra, die van beroep pottenbakkersknecht was en wiens foto, evenals die van Cornelis Steenstra in een catalogus is opgenomen.

Pier Hoekstra

In haar gloriejaren heeft de kunstaardewerkfabriek "De Goede Verwachting" een zevental medewerkers gehad. In 1890 kwamen Johannes Rippen (1859-1927) en Hotze de Vries (1867-1924) de gelederen versterken als pottenbakkersknechten en zij vormden tot aan hun dood mede de vaste kern van de onderneming.

En Ieke Rippen, van wie er op een tentoonstelling ook een onderzetter stond, uit 1912, en een houtsnijwerkplank met dezelfde fijne kerfsneden, Sietse Brandenburg, onderzetter uit 1907, idem van A. Bangma uit 1918. Ook Schelte Bijlsma, (van wie door de gemeente een model Lemster schouw als cadeau van de provincie is aangekocht en Lemster Aak voor de oudheidkamer) heeft bij "De Goede Verwachting" gewerkt; terwijl vele Lemster en oud Lemsters zich zonder twijfel ook nog Douwe "Pottebakker" (de Vries) zullen herinneren.

Helaas aan de goede verwachting kwam op 15 oktober 1928 een eind. De fabriek werd toen verkocht, kon waarschijnlijk niet langer concurreren in de slechter wordende tijdsomstandigheden. De familie Steenstra vertrok enkele dagen later naar Gouda, waar Steenstra werkzaam is geweest in de aardewerkindustrie van Jonkers. In Gouda moet echter nog wel Lemster aardewerk zijn gemaakt, al werden de kleuren wat feller. Op 1 oktober 1934 vertrok het gezin Steenstra vanuit Gouda naar Workum. Cornelis is daar nog ruim een jaar werkzaam geweest in de pottenbakkerij van R. de Boer en overleed op 2 december 1935 in Workum. Hij werd in Lemmer begraven.

Van de twee hiervoor genoemde pottenbakkerijen heeft de ,,De Goede Verwachting" het langst volgehouden en wel tot 15 oktober 1928. Dit bedrijf is onder meer eigendom geweest van Pieter Martens de Vries (Pieterbaas, ook de bouwer van de Pietersbuurt).

Nadien is de pottenbakkerij overgegaan in de handen van Cornelis Steenstra. Hij werd geboren op 14 april 1875 in Sneek. Zijn vader, Dominicus Cornelis Steenstra, was als pottenbakker werkzaam bij Pieter Martens de Vries. Voordien was hij, evenals zijn zoon Cornelis, betrokken bij de aardewerkfabricage te Sneek. Ook Cornelis Steenstra kwam in dienst bij de Vries en wel als pottenbakkersleerling.

Twee afbeeldingen uit een prijscourant 'Lemster kunstaardewerk' in 1895 uitgegeven door Titus Postma, Leeuwarden.

Pier Hoekstra en ?

Dominicus Cornelis Steenstra