Willem van der Bij, (hoofd van school) geboren op 18 april 1897 te Berlikum, overleden op 23-11-1944 te Neuengamme op 47-jarige leeftijd.

Willem van der Bij

Willem van der Bij werd geboren op 18 april 1897 in Berlikum. Hij was het hoofd van de christelijke lagere school (sinds 1961 de Dr. Wumkesskoalle) te Joure van 1 september 1929 tot 1 februari 1944 . Van der Bij was lid van de L.O. in de gemeente Haskerland. Hij was een principieel man, die precies zei hoe hij over de maatschappij dacht, wat hem door de bezetter niet in dank werd afgenomen.

In de nacht van 1 op 2 februari 1944 werd hij gearresteerd. Hij stierf in het concentratiekamp Neuengamme op 23 november 1944 en werd begraven op het Nederlandse ereveld van Friedhof an der Seelhorst te Hannover. Bij de gedenksteen in de 'Jouster toer', de markante toren van de hervormde kerk (1644) aan de Midstraat in het centrum van Joure, staat tussen de namen van de in de Tweede Wereldoorlog gevallen inwoners ook die van Willem van der Bij.

De "Midstraat 64" te Joure, was het woonhuis van het vroegere schoolhoofd.

Jenne de Haan, uit Mildam vertelt: Willem van der Bij, was een man die ronduit zijn mening gaf over de Duitse bezetting/ideologie enz. enz. Dat heeft hem zijn leven gekost. Op de marmeren gedenkplaat in de school stond/staat: "Steunende op het Woord, verdedigde hij de Vrijheid."

Over wapendroppings- en stille helden.

Door: Wim Slagter.

'Steunende op het Woord verdedigde hij de Vrijheid.' Vaak heb ik voor de witmarmeren plaquette met die woorden in de hal van mijn oude lagere school gestaan. Bij de gedenksteen in de 'Jouster toer', de markante toren van de hervormde kerk (1644) aan de Midstraat in het centrum van Joure, staat tussen de namen van de in de Tweede Wereldoorlog gevallen inwoners ook die van Willem van der Bij.

Hij was de hoofdmeester aan wie de gedenkplaat in de school was gewijd, omdat hij zijn mening over de bezetter niet onder stoelen of banken stak. Op 1 februari 1944 werd hij door de Duitsers opgehaald en pas anderhalf jaar later hoorde zijn familie dat hij al in november 1944 in het concentratiekamp Neuengamme moest zijn vermoord.

Veel plaatsen hebben zo hun eigen stille helden. Behalve Van der Bij waren dat in Joure en omgeving, naast vele anderen, de politieman Geert Knol, de architect Uilke Boonstra en de veehouder Jetze Veldstra, die op enige wijze bij verzetsactiviteiten waren betrokken. Naar hen werden straten genoemd (merkwaardigerwijze ontbreekt Van der Bij daarbij) die we op onze tocht nog zullen tegenkomen, maar het is belangrijker om te weten dat geen van allen de oorlog overleefde.

Door verraad of na een 'gewone' arrestatie verdwenen ze uit het Jouster straatbeeld om er nooit meer terug te keren... Knol werd doodgeschoten in Garmerwolde, Boonstra stierf in kamp Vught en Veldstra had men in zijn woonplaats Ouwsterhaule na de oorlog een warm welkom bereid -toen het bericht kwam dat hij in Neuengamme was omgebracht.

Buiten de bebouwde kom van Joure -in oostelijke richting rijdend vanaf de kerk aan de Midstraat komen we daar via de Geert Knolweg- rijden we 'boven' het verkeersplein langs en bij het eerstvolgende viaduct gaan we steil naar boven. We laten de drukke A7 onder en achter ons en komen in het dorpje Haskerhorne. Bij de kerk slaan we rechtsaf en meteen daarna linksaf, het Tsjerkepaed (Kerkpad) op. Als we even later rechtsaf slaan zien we nog net een boerderij met een hoog, wit voorhuis staan. Daar woonde in de oorlog een beruchte, maar volgens de overlevering ook niet al te slimme NSB'er: hoewel de normen voor een speciale NSB-burgemeesterscursus bepaald niet hoog gesteld waren, zakte de man keer op keer voor het examen.

Bij het eerstvolgende kruispunt van (fiets)paden gaan we eerst even naar rechts, de Bosweg op. Na een paar honderd meter is er linksaf een pad dat naar een voormalige droppingsplaats leidt. In de winter van 1944/1945 hadden hier regelmatig wapendroppings- plaats, waarbij een enkele keer ook parachutisten landden. Een van hen was Peter Hazelaar ('Tony'), uit deze streek afkomstig en een bekende Engelandvaarder. Via een naar hem genoemd schelpenpad gaat het in de richting van Sintjohannesga. Een aantal boerderijen in de omgeving diende als opslagplaats voor de gedropte wapens.

De route lijkt bij voorkeur geschikt voor een tochtje in de lente. Afwisselend rijden we door bossen, over boomrijke singels en over smalle weggetjes door de grazige Friese weiden, waar de eerste lammetjes van dit jaar over elkaar heen tuimelen en waar het echt naar voorjaar 'ruikt'. Dat ook in deze landelijke omgeving de bezetter dikwijls meedogenloos optrad, kan zo al snel worden vergeten.

We zijn inmiddels een paar keer rechtsaf geslagen en via de Veenscheiding op de Kadijk beland. De eerste afslag links is de Kerkhoflaan en waarom deze weg zo is genoemd, wordt al spoedig duidelijk. Achter op de begraafplaats van Sintjohannesga -waarvan de naam eerder op het voormalige St.-Jansklooster bij Sneek, dan op de bekende evangelist terug te voeren zou zijn- staat een opvallend monument, met bijzondere aandacht voor een aantal plaatselijke slachtoffers én een soldaat, luisterend naar de on-Nederlandse naam Richard Jung.

Deze Tsjech van geboorte deserteerde uit het Duitse leger en belandde na vele omzwervingen in Friesland, waar hij zich voor de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten (NBS) inzette. Bij de bevrijding door de Canadezen van Joure, op 15 april 1945, sneuvelde Jung in het nabijgelegen Scharsterbrug. Hij ligt hier overigens niet (meer): Jungs stoffelijk overschot werd vorig jaar -zonder medeweten van de gemeentelijke autoriteiten- opgegraven en herbegraven op het militaire ereveld te Loenen.

Terug naar de Kadijk. Tegen een straffe zuidwester in fietsen we naar het Tjeukemeer. Onderweg (rechtsaf het Bospad, daarna links over de Wolvedyk) steken we de Kampweg over. Er is niets meer van te zien, maar op dit kruispunt stonden vroeger de barakken van het kamp 'De Wite Peal'. In de jaren dertig waren er arbeiders gehuisvest die in een van de destijds gebruikelijke werkloosheidsprojecten werkzaam waren. Van augustus tot oktober 1942 hielden de Duitsers hier ruim 120 Friese joden vast, voordat ze via Westerbork verder werden gedeporteerd.

Na de oorlog fungeerde het kamp nog een tijdlang als opvang voor tientallen Molukse gezinnen.
Via de Meerweg wordt het Tjeukemeer bereikt. Op dit meer speelde zich in de herfst van 1940 een tragisch voorval af, toen vijf verzetsmensen 's nachts met een watervliegtuig voor de overtocht naar Engeland zouden worden opgepikt. Een bij het meer wonende vrouw vertrouwde het zaakje niet en alarmeerde de politie. Het vijftal werd, nadat een eerste poging wegens de mist was afgeblazen, de volgende ochtend gearresteerd. De piloot van het watervliegtuigje, de uit Joure afkomstige Haye Schaper, kon de volgende avond slechts ternauwernood aan de door de Duitsers opgezette hinderlaag ontsnappen. Twee van de vijf 'Engelandvaarders' overleefden de oorlog niet.

Fietsend over de Skrédyk, linksaf de Jetze Veldstraweg op en daarna het mooie stuk langs de Skarsterrien kiezend, arriveren we in Scharsterbrug waar in april 1945 hevige gevechten tussen Duitsers en geallieerde troepen plaatshadden en waar Richard Jung ver van zijn vaderland de dood vond.

Teruggekeerd in Joure (door twee tunneltjes, daarna op de Scheen de tweede weg links nemen: Uilke Boonstralaan, aan het einde: rechtsaf) rijden we ten slotte nog op de Harddraversweg -enigszins achter de rooilijn, huisnummers 23-25- langs het voormalig distributiekantoor dat, als eerste in Nederland, op 14 oktober 1942 door verzetsmensen van zijn bonkaarten werd beroofd.
Eenmaal in de Midstraat komen we weer uit bij ons startpunt, de gedenksteen aan de kerktoren. 'Hwant mei God en mei minsken haste striden en dou hast oermastere.' Die tekst uit Genesis draagt in de meidagen eigenlijk altijd een bijzonder tintje.

Bron: www.trouw.nl