Jan de Jong, smid, geboren op 20 maart 1899, overleden op 9 november 1958. Dracht 73-75 Heerenveen

Jan de Jong is geboren in op 20 maart 1899 en overleed plotseling op 9 november 1958. Hij had een smederij met paardenbeslag en een winkel met kachels en huishoudelijke artikelen op de Dracht 73-75. Hij had vele functies in het maatschappelijke leven en bij zijn afscheid in de Hervormde Kerk was zeer veel belangstelling. Hij was getrouwd met Antje Prins, die overleed in 1941 en Jan bleef achter met vijf kinderen: Wiebe, Alie, Henk, jan en Rommie. Na de oorlog hertrouwde hij met Teatske Mollema en kreeg een dochter Wietske en een zoon Jouke.

Jan de Jong, samen met de knechten Philippus ? (met bril) en Ruurd van het Meer.

Jan de Jong was een bekende Heerenvener. Hij kende veel mensen en iedereen kende hem. Een bescheiden man, die als verbindende factor de ondergrondse activiteiten vormgegeven heeft en er vaak persoonlijk op uit trok om mensen een plek te geven.
Smid de Jong, zoals hij algemeen bekend stond, nam in het verzet van Heerenveen en omgeving een leidende positie in en speelde onder meer een centrale rol in de hulp aan het joods echtpaar Tof- Wolf en zoontje Moritz. In augustus 1942 bracht hij de familie in veiligheid.

Jan heeft samen met Sophia Verhagen, zij was lerares Engels op de Rijks H.B.S., de Amerikaanse piloot Reilley opgehaald en in veiligheid gebracht bij boer Akkerman in Rottum. Hij woonde midden in New York, maar kon gelukkig wel fietsen. Drie bemanningsleden van de op 7 mei 1944 neergestorte B17 bij Nijeholtwolde zijn eveneens gered. Jan de Jong kreeg daarvoor van de Amerikaanse generaal, de latere president Eisenhower een onderscheiding.

Later zijn de mannen ondergebracht in Heerenveen. Ze hielden zich schuil onder de preekstoel van de Gereformeerde Kruiskerk, waar koster Bertus Koopman hen verborg. Meer dan een jaar hebben ze tot aan de bevrijding op meerdere onderduikadressen vertoefd, vlak bij Huize Honk aan de Burgemeester Falkenaweg, waar het beruchte “Einsatzkommando ”was gehuisvest.

Op 5 september 1944 (“Dolle Dinsdag”) fietste Jelle Duursma, die in verzekeringen deed, vanuit zijn huis aan de Lindelaan naar de Knipe, naar één van de contacten van de ondergrondse. Daar aangekomen werd hij door de Duitsers gearresteerd en met twee anderen in een vrachtauto gezet. Ze weten te ontsnappen, maar Jelle raakt gewond aan een arm. Jan de Jong wordt ingeschakeld en brengt hem naar de onderduikplaats in Rotstergaast van Hendrik en Anne Hazenberg. Duursma’s vrouw Greet wordt ook opgepakt en naar Leeuwarden gebracht, maar ze verlaat samen met een “goede” politieman het bureau en wordt opgevangen door het verzet. Na een lange fietstocht door de provincie wordt ze naar de Gaast gebracht, waar ze met man en kinderen herenigd wordt.

Er waren eerst verschillende groepen actief, later werd dat tot één geheel gesmeed. De samenstelling van de illegaliteit in Heerenveen was representatief voor de verschillende gezindten en politieke partijen. Ook waren er contacten met Sneek, onder anderen met de gebroeders Lever.

Wapendroppings werden door politiemannen geregeld, vaak werden de wapens verstopt in betonnen bakken op een kerkhof. Dat liep niet in de gaten en daar kwamen de Duitsers niet. Toch ging er wel eens iets mis. De Jong werd op weg naar een bespreking over de bekende Overval op de Blokhuispoort in Leeuwarden door verzetsmensen in Akkrum uit de trein gehaald. De Sicherheitsdienst (SD) was kennelijk getipt en stond hem op te wachten in Grou. Hij moest toen tijdelijk onderduiken in Soarremoarre bij Aldeboarn. In totaal werden 1081 personen door verzetsmensen in veiligheid gebracht.

De intocht met paarden op de Dracht, mei 1940, toen de Duitsers in Heerenveen binnenkwamen.

De bevrijding door de Canadezen is overigens betrekkelijk rustig verlopen, er waren weinig oorlogshandelingen. Toch zijn er slachtoffers gevallen, waaronder Sieger van der Laan, die bij de onderhandelingen onverwacht werd doodgeschoten. De Jong voelde zich hiervoor verantwoordelijk en heeft daar veel wroeging over gehad. Hij kreeg als Gemeente Commandant de opdracht om de pas aangestelde NSB-burgemeester en andere mensen, die samengewerkt hadden met de Duitsers op te sluiten in de gevangenis van Crackstate. Hij heeft toen samen met Jelle Duursma, Ekke de Haan verzocht om waarnemend burgemeester te worden.

Jan de Jong heeft de volgende onderscheidingen ontvangen:

--- Military Intelligence Service United States Army van generaal Dwight D. Eisenhower 07-02-1946. --- Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten oorkonde en speld van Prins Bernard der Nederlanden. --- Yad Vashem oorkonde en medaille postuum ontvangen 14-05-1985 in de synagoge te Groningen uitgereikt door de vrouw van de Israëlische ambassadeur. Aangevraagd door de familie Bram en Johanna Tof-Wolf.
Voor hem en alle mensen, die hun leven waagden in deze vreselijke oorlog is op 15 april 2023 de Boom der Onverzettelijken geplaatst op het Minckelerspark in Heerenveen.
Zoals bijna steeds in het leven geldt ook voor de verzetsman: “hoe meer hij had gepresteerd, des te bescheidener hij was”.

In de Heerenveense Courant van 25 maart 2020 is een uitgebreid artikel gewijd aan Jan de Jong: leider van verzet Heerenveen.

• Meer over de rol van Smid de Jong is te vinden in het boek: “Door het oog van de naald – Joodse Onderduik in Friesland” door Meike Jongejan en Eddy van der Noord, “Het uiterste der zee door Paulien Broekema en Rotstergaast `43- `45, door Sijmen Duursma.
• Het theaterstuk “Toffe Jongens” is op 4 mei 2022 uitgevoerd in Posthuis Theater Heerenveen en
• “Bokkesprongen” op 4 mei 2023 door het Mini Theater Friesland, geschreven door en onder regie van Ineke de Vries-Hulshof.

De kinderen zijn: Moritz Tof en Sara Nieweg (haar moeder heette Mies Wolf. Ze was een zuster van Johanna Tof-Wolf.

v.l.n.r: Hendrik en Anne Hazenberg, Teatske ( Tity ) en Jan de Jong en Greet en Jelle Duursma.