Friesche letteren.

In het Februari-nummer 1927 van Den Gulden Winckel schreef Wybo Meyer over het werk van Dr. Schepers: "Troelstra als Friesch Dichter". 't Is naar aanleiding daarvan en vooral naar aanleiding van de opmerkingen, die de heer Meyer zich in dit verband ten opzichte van Friesche poëzie en Friesche letterkunde in 't algemeen veroorloofde, dat ik een enkele bedenking wensch te plaatsen. Mijn bezwaar gaat niet in de eerste plaats tegen de lichtelijk afwijzende houding die de schrijver ten opzichte van Dr. Schepers' arbeid aanneemt, maar meer tegen de daarvoor aangevoerde motiveering; een motiveering waarbij de schrijver zich herhaaldelijk op een m.i. absoluut onjuiste basis plaatst.

De stelling waarvan Wybo Meyer uitging is deze: De Friesche poëzie, de Friesche literatuur is voor den Hollander, en voor den buitenlander in 't algemeen, terra incognita, en moet dat krachtens haar aard en karakter blijven. "Vooraanstaande Friesche schrijvers" zoo zeide hij, zijn haast allen uit het midden van het (boeren = plattelands) volk voortgekomen. Van hun werk maakt dan ook het intieme Friesche volksleven het onderwerp uit. Zonder uitzondering bezingen zij en beschrijven zij de zeden en gewoonten van hun onmiddellijke omgeving. "Daarom moet men de Friesche letterkunde niet beschouwen als een fraai aangelegden tuin, met wélgekweekte en verzorgde bloemen, maar als een bonte wei waarop allerlei wilde, maar daarom niet minder schoone gewassen tieren. De Friesche letterkunde wordt niet beoefend "l'art pour l'art", zij is niet van individueelen, maar van socialen aard."

Heel deze redeneering is één groote onjuistheid, en kan alleen verklaard worden uit volslagen onbekendheid van den schrijver met het terrein, waarop hij den lezer wilde oriënteeren. De hierboven gespatieerde zin is voor ieder die ook maar oppervlakkig heeft kennis gemaakt met het literaire leven in Friesland gedurende het laatste decennium, onzin zonder meer. Zelfs voor de oudere schrijvers gaat het absoluut niet op; wie zou de religieuze en erotische poëzie van Gijsbert Japix en Harmen Sytstra als berijmde folklore durven bestempelen?

Wist Wybo Meyer, toen hij dit schreef, heelemaal niets van de sinds 1915 opgekomen generatie Friesche schrijvers, een generatie die juist alle provincialisme met fellen nadruk heeft afgewezen, en die de belangstelling vraagt voor haar arbeid, niet als Friesche eigenaardigheid, maar als literatuur, zooals iedere andere?

Het is daarom, dat de vraag van Wybo Meyer: Is werkelijk de belangstelling van den Hollander groot genoeg, om de verschijning van dit boek te rechtvaardigen, ten eenenmale misplaatst was. Niet de belangstelling van den Hollander, die van allerlei toevallige factoren kan afhangen, maar de objectieve waarde van Troelstra's werk als literatuur rechtvaardigt of veroordeelt deze uitgave.

Het is inderdaad geen compliment voor de Friesche literatoren, dat men provincialistische eigenaardigheden als verzachtende omstandigheid aanvoert bij de beoordeeling van hun werk. Zij hebben deze verzachtende omstandigheden ook niet noodig. Ik zal de laatste zijn om te ontkennen, dat de Friesche literatuur, ook die van de laatste jaren, een speciaal Friesch karakter draagt; maar welke literatuur, die inderdaad nationaal wil zijn, draagt niet het merk van het volk te midden waarvan ze opbloeide? Wybo Meyer echter deed het voorkomen alsof de Friesche literatuur niet anders is dan het werk van een aantal wel gevoelige en gemoedelijke, maar tamelijk ongeciviliseerde plattelanders, die hun landerijen en haardsteden, hun zeden en gewoonten berijmelen.

• Ik herhaal: dat was een bewijs van schromelijke onkunde.
• Is het noodig namen te noemen?

Ik wijs dan op het werk van Douwe Kalma, wiens lyriek en dramatiek van zulk een universeel karakter is, dat ze juist daarom door sommige ouderen met een soort van schuwe reserve wordt aanvaard, als zijnde niet genoeg typisch Friesch. Hij juist is het geweest, die in kritieken en essays rusteloos den strijd heeft gevoerd tegen de provinciale begrenzing en isoleering van Friesland. Wat onbewust leefde in veler jongeren hart sprak hij bewust uit: Friesland heeft de deuren opengeworpen naar de wereld toe, en worstelt om zijn zelfstandig deel in de cultuur onzer dagen.

Ik noem R.P. Sybesma, die het sonnet hanteert op zoo meesterlijke wijze, dat moeilijk een Hollandsch dichter in dit opzicht naast hem is te stellen.

Ik noem Dr. O. Postma, die verzen schrijft van een artistieke verfijning naderend aan dekadentie. In hoeverre het "l'art pour l'art" onder ons nog opgeld doet is een kwestie die m.i. buiten de vraag van het taalmilieu omgaat en hier onbesproken kan blijven. Het heeft me intusschen verwonderd, dat Wybo Meyer, die toch een Fries schijnt te zijn, zoo weinig aandacht heeft geschonken aan het geestelijk leven van zijn volk dat deze dingen hem konden ontgaan, te meer waar in Hollandsche tijdschriften de Friesch-literaire beweging meer dan eens ter sprake kwam (Buitenrust Hettema in Groot Nederland, Rinke Tolman in de Nieuwe Gids, Prof. Huizinga in de Gids, Fokkema in Opwaartsche Wegen; zelfs schreef Dr. Prampolini over Friesche lyriek in een Italiaansch blad).

Ik kan me dan ook niet voorstellen waarom Friesche literatuur zich minder dan eenige andere ter wereld zou leenen voor vertaling. Wie zou meenen dat onze taal te arm is om een goede literatuur te dragen, wijs ik alleen nog op de onlangs verschenen Hamlet-vertaling van Holtrop. Een volk, dat op deze wijze produkten van buitenlandsche cultuur, en dan van een universeel en geniaal dramatikus als Shakespeare, weet te assimileeren, is toch zeker ook in staat tot het scheppen van een literatuur, die zoowel universeel is als nationaal?

FEDDE SCHURER.

LIET FOAR DE LEMMER.

Dű ynleaf plak fan ús komôf en berte,
Forneamde haven oan de Sudersé,
Foar dy o Lemmer slacht aloan ús herte,
En ta dyn lof en leafde bin wy ré.
Dyn griene dyk, de grins fan greide en wetter
Waerd moetingsplak fan farrensman en boer;
Der is wol riker lân, mar nearne better,
Dű bliuwst ús nei, dű bliuwst ús leaf en djűr.

Hwa't op dyn banken boarte en poatsjebaeide,
Hwa't koarken socht en angele oan dyn daem,
En hwa't, jongfeint, as lije jounwyn waeide,
Op 't skieppedykje kuij're mei de faem,
Hy moat wol djip en ynlik fan dy hâlde,
Dű wurdst syn sin en langst wer, ier of let,
Gjin nije leafde wint it fan dizze âlde,
En foar de wrâld joech hy de Lemmer net.

En elts dy' t ienkear mei de earste tate
De sâlte séwyn op syn lippen preau,
Hoe"t him it libben fan syn oarsprong skaette,
En hwer't it wiffe lot him hinne dreau,
Hy sil foargoed en oeral Lemster węze,
Dyn oantins trou biwarje oant 'e dea;
Yn 't stjerren sil men fan syn lippen lęze:
Dit hert forgear syn goede Lemmer nea.

Sűnt ieuwen hast'de fruchtbre sé bifiske,
En op dyn griene greiden 't libben woun,
Al lei de kriich dyn wenten yn 'e jiske,
Al friet de stoarmwyn stikken út dyn groun,
Al drinz'ge 't kolkjend wetter hűndertallen,
It hat dyn folk net fan syn sté fordreaun:
De frjemde kriichsfeint, hearskjend op dyn wallen
Hy gong – mar boer en fiskerman bin bleaun.

Jit sprekke wy de tael fan oate en pake,
Troch har fan fiere stagen fierder jown,
Wy hâlde trou dy goede en geve sprake,
Yn 't rűzjend lűd fan wyn en weagen foun.
Dy tael, hoe faek fan domme dwylsin lekke,
Fâlt foar in Lemster műle net to min,
En dy't by âlds op Fryslân grinzen wekke
Bliuwt Frysk fan tael, bliuwt Frysk fan siele en sin.

Dyn soannen mochten swalkje oer de ierdbol hinne,
En sykje brea en heil yn 't frjemde lân –
Dyn wapen draecht, hoe fier hja dy űntrinne,
Dochs wer op 't lęst har ierdbol yn 'e hân.
As skippen, dy't forsille mei de weagen
Yn nacht en needtij doarmen her en der
Oant hja it ljochtsjen fan dyn fjűrtoer seagen,
Sa fynt ús hert syn Lemster haven wer.

Dű hast alear de kroan fan 't Fiifgea tôge:
Jit bleauwst deselde, warber, wach en stoer;
En altyd ha dyn each en haven skôge
Op wider kym en nijer aventűr.
O âlde Lemmer, mei de Hear dy hoedzje –
Dű, stjűr dyn aek troch dize en sinneskyn,
Oft bolle wyntsjes waeije of stoarmen woedzje,
Mei fęste fűst de nije takomst yn!

Ik kan niet helpen, dat de vloed
van zonnepracht mijn hart verwint
en dat mijn jong en bonzend bloed
der aarde schoonheid diep bemint,
dat alles wat er leeft en bloeit
mij bindt en boeit… 

De bloemen voor mijn raam gezet,
de warme weelde in lichte straat,
het bruin zigeunerkind dat met
bananen langs de huizen gaat –
mijn liefde neemt ze keer op keer
en immer weer. 

'k Sta bij het kind, als aan de lucht
een glanzend vliegtuig snort en gromt;
ik ben present bij elke klucht
en als Michiel de speelman komt
dan brengt mij zijn harmonica
het huilen na…

Houd steeds mijn ogen zuiver, Heer,
om kinderlijk als vrome lięn
bij wat ter wereld wende of keer'
de schoonheid, die ons blijft, te zien.
Dan bloeit ook uit de kleinste knop
het wonder op. 

Een leeuwrik, die in de ochtend uit
het vlakke veld naar boven schiet,
die, dronken van zijn zelfs geluid,
van blijdschap weet en anders niet,
en als het lied zijn einde vindt
al weer begint… 

De gevels bleakerje en de steich is nau,
mar 't oargel spilet foar it folksgebou.
God, jow de dichters moed om troch to draeijen -
Farwol Marij, ik hâld dy ivich trou.

Ik bin oan 'e ein fan myn humaen latyn,
der is gjin treast yn blommen, sinne of wyn.
Der is bihâld foar earme minskesielen
yn Kristus' krús - en al it oare is skyn.

út: Fan twa wâllen (1940)

Jan Masaryk

10 maert 1948

In edelman, dy't yn forklearre witten
't lot fan syn folk en fan Europa droech
dy't mei syn heit, by tsjinwaers fűlste stjitten,
de republyk syn stal en grounfoarm joech.

Hy seach syn lân fan geast en hoop forlitten.
To swier de need dy't op syn siele woech,
as frjemde macht oer Praha's frije strjitten
it hurd symboal fan sichte en hammer sloech

De hammer dy't de frije steat togrűzele,
de sichte dy't it rjocht fan de ekers snie.

En hy dy't heech oan Czernins finsters stie,
it hat him yn dy tsjustere űre dűzele -

Ien slach, en doe waerd alles yl en koel.
Europa wit, ien fan syn bęsten foel.

út: Vox Humana (1948)

Natuer

'k Stean by de bern, as yn 'e loft
in glânzge fleanmesine bromt.
Ik rin mei eltse blide kloft,
en as Michiel to spyljen komt
dan bringt my syn harmoanika
oan 't skriemen ta

Hâld jimmer, Hear, myn eagen rein,
om wiid forwűnd're as in bern,
by alles hwat dizze ierde skein'
it moaije dat ús bliuwt to sjen.
Dan bloeit ek út de lytste knop
it wűnder op.

In ljurk, dy't yn 'e súv're moarn
de lege lânnen efterlit,
dy't, dronken fan syn eigen toan,
oars net as sulv'ren blidens wit,
en as syn liet nei d' ein ta rint
al wer bigjint,

sa springt myn hert út leed en űnk,
út lege mieden fan fortriet
en sjit omheech, in ljochte fűnk,
in blinkend, selsforgetten liet
dat sjongend altyd heger klimt
en nea gjin ein mear nimt.

út: Utflecht (1930)

Welke taal spreekt u daar?

Rjochtsaken Ljouwert
Sitting 10 juny 1933.
Polysjerjochter Mr. Meihuizen.

De tael fan mem en heit, fan beppe en pake,
De tael fan slachten her en ieuwen âld,
De tael dy't mear as hokker frjemde sprake
syn oanklang yn it hert fan Fryslân hâldt.
De tael dy't stoerens spriek foar keningstroanje,
Dy't frijheitsliet better as flaeiwurk foeg't,
De tael fan Gemme fan Burmanje:
"Foar God allinne is 't dat in Fries him bűcht!"
Dy tael dy't ieuwen stie en jitte stean mei,
De tael fan Gysbert Japicx' prinslik liet,
De tael, hwaens blide jubel nęst ús gean mei,
As wer dit folk syn tiid en doel forstiet.
De tael dęr't Fryslâns Jonkheit hjoed foar optsjocht,
De tael dy't ús in eare en rykdom bliuwt -
De tael dęr't rjochter fan gewelt en űnrjocht,
De dei fan moarn dyn oardiel yn biskriuwt!

út: Op alle winen (1936)

Frysk binnenhúske

Sletten blinen, toarre rountsjes,
kyn- en klok-en-hammerspul,
letterlapen, wettermountsjes,
idioom fan anno nul;
tipdoek, flodder, sulv'ren beugel,
breidskie, stove en lodderein,
folklore-deun fan road-road-reugel -
nimst yn ivigheit gjin ein?

Hark, in neare echo galmet
troch de lang forletten gong,
de âld petroaljelampe walmet
mei in swarte, fize tong.
Nea komt hjir in doar mear iepen
en it stjonkt hjir as de pest -
Fryslân leit him dea to sliepen
en de molkboer hat al west.

Fedde Schurer
út: Efter it nijs (1966)