Willem Santema, geboren op 2 maart 1902 te Scharnegoutum, overleden 10 augustus 1944 te Vught, zoon van Tjitse Piers Santema en Gerbrich Willems de Roos. Gehuwd met Trijntje Atsma. Het getekende portret van Willem gemaakt is Trouw-tekenaar Andries Gerrits Gort, die vanaf 26-2-1944 tot eind juli 1944 de cel deelde met Santema. 

Willem Santema, zoon van Tjitze Santema en Gerbrig de Roos geboren werd in 1902 op Legedyk 10 in Scharnegoutum. Op zijn zesde jaar verhuist het gezin Santema, vader, moeder en vijf kinderen, naar de boerderij 'Swettehiem' (Blankendalwei 16). Tot aan zijn huwelijk in 1926 met Trijntje Atsma uit Oppenhuizen blijft Willem Santema hier woonachtig. Na zes jaar verblijf op de door hem gebouwde, voor die tijd zeer moderne boerderij 'Sinnehonk' (Blankendalwei 6), verlaten ze de agrarische sector. Ze starten een eigen elektrotechnisch bedrijf, annex autoverhuur, in hun woonplaats Scharnegoutum (Zwettewei 15). Vanaf 1938 wordt de zaak in Sneek voortgezet.

Santema is actief in verscheidene organisaties, onder andere is hij voor de Christelijk Historische Unie jarenlang lid van de gemeenteraden in respectievelijk Wymbritseradiel (1931-1938) en Sneek (1939-1941). Ook nationaal en internationaal is hij actief.
Mede door het bezoeken van congressen voor de Nederlandse Christelijke Werkmansbond, o.a. in Duitsland (!), is hij al voor de oorlog in woord en geschrift een fel tegenstander van het nazidom geworden. Zodanig zelfs dat hij al voor 1940 op een lijst van gezochte personen van de Duitse staatspolitie voorkomt.

In de regio Sneek is hij één van de initiatiefnemers van het verzet tegen de Duitse overheersing. Hij houdt zich onder andere bezig met het verspreiden van illegale bladen en het onderbrengen van joden en andere onderduikers. Als de grond in Friesland hem te heet onder de voeten wordt, vertrekt hij in januari 1943 definitief naar Amsterdam. Onder de naam Ype Brandsma sluit hij zich daar onmiddellijk aan bij de op 30 januari 1943 opgerichte verzetsgroep 'Trouw'. Kort daarop is hij één van de zeven oprichters van de overkoepelende organisatie 'Raad van Verzet in het Koninkrijk der Nederlanden' (RVV). Vanuit deze organisaties onderhoudt hij contacten met diverse illegale cellen in het hele land: hij probeert bestaande groepen te versterken en nieuwe op te richten.

Op 22 december 1943 zal er in de Amsterdamse Ruysdaelstraat een ontmoeting plaats vinden van Trouw-medewerkers. De woning daar blijkt evenwel zeer kort tevoren in bezit genomen te zijn door de Sicherheitsdienst (SD). De één na de andere verzetsman loopt 'in de val'. Santema weet nog te ontkomen, maar als zijn achtervolgers roepen: "Houd de dief …", wordt hij door burgers op straat gegrepen en aan de Duitsers overgeleverd!

Na een periode van brute ondervraging in het Huis van Bewaring aan de Weteringschans, is Santema in januari 1944 overgebracht naar de Polizeige-fängnis van de SD in Haaren (Noord-Brabant) waar hij met veel andere Trouw-medewerkers tot begin augustus gevangen wordt gehouden. In deze periode schrijft hij een aantal brieven en Friese gedichten, die zijn opgenomen in het 60-pagina's tellende (foto-)herdenkingsboekje Willem Santema, in fersetsman, Heech 1990 .

Na hun ter dood veroordeling door het Polizeistandgericht op 5 augustus 1944 in 's-Hertogenbosch (het zgn. 'Trouw-proces') zijn de '23 van Trouw' overgebracht naar de dodencellen in de bunker van het concentratiekamp te Vught. Een verzoek om gratie door de Scharnegoutumer predikant prof. ds. W.A. Dekker aan Reichskommissar Seyss Inquart mocht niet baten. Ober-sturmbannführer en rechter Härtel laat in een persoonlijk antwoord, namens de 'Herr Reichskommissar' aan dominee Dekker weten dat Santema 'einer der führenden Köpfe und Mitbegründer der Organisation gewesen ist, der mit allen Widerstands- und Terrorkreisen ständig engste Fühlung hatte' (d.i.. dat hij één van de aanvoerders en oprichters van de organisatie geweest is, die met alle verzetskringen bij voortduring zeer nauwe banden onderhield).
In twee groepen worden de veroordeelden respectievelijk op 9 en 10 augustus 1944 in de bossen van Vught gefusilleerd. Willem Santema behoort tot de tweede groep.

Op 7 mei 1946 wordt bij Koninklijk Besluit aan 49 personen, waarbij Willem Santema, het Verzetskruis - niet te verwarren met het Verzetsherdenkingskruis, anno 1980 - toegekend. Mevrouw Santema neemt het Verzetskruis in het Paleis op de Dam in ontvangst uit handen van koningin Wilhelmina. De onderscheiding, die tussen 1946 en 1952 slechts 94 maal is uitgereikt, is bestemd voor hen die op uitzonderlijke wijze hebben deelgenomen aan het verzet.
Volgens de kanselier van het kapittel der Nederlandse Orden, generaal-majoor b.d. H. Koot, is het Verzetskruis 'nagenoeg of geheel gelijkwaardig te achten aan dat van de Militaire Willems-Orde 4e klasse'.

(Bron: Dr. C.M. Schulten, Zeg mij aan wien ik toebehoor, Amsterdam 1993).

Zie ook: www.henkvanderveer.nl

'Door de tralies schijnt de zon' is de titel van de biografie van Willem Santema (1902-1944) door schrijver Peter Bak. Het boek komt op 27 november 2020 uit.